DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

vãtsinã

vãtsinã (vã-tsí-nã) sf vãtsini (vã-tsí-ni) – yitrii tsi s-lja (di-aradã prit gurã, ingectsii i cu-unã zgrãmãturã pri cheali) tra s-lu-afireascã omlu (i unã pravdã) di-unã lãngoari mulipsitoari (tsi s-lja di la om la om)
{ro: vaccin}
{fr: vaccin}
{en: vaccine}

§ vãtsinipsescu (vã-tsi-nip-sés-cu) vb IV (mi) vãtsinipsii (vã-tsi-nip-síĭ), vãtsinip-seam (vã-tsi-nip-seámŭ), vãtsinipsitã (vã-tsi-nip-sí-tã), vãtsinipsi-ri/vãtsinipsire (vã-tsi-nip-sí-ri) – dau (ljau) unã yitrii (vãtsinã) prit gurã (ingectsii i cu-unã zgrãmãturã pri cheali) tra s-lu-aveglju omlu ca s-nu-acatsã (s-mi-aveglju shi s-nu-acats) unã lãngoari mulipsitoari; vãtsinedz, simnedz, semnu
{ro: vaccina}
{fr: vacciner}
{en: vaccinate}

§ vãtsinipsit (vã-tsi-nip-sítŭ) adg vãtsinipsitã (vã-tsi-nip-sí-tã), vãtsinipsits (vã-tsi-nip-sítsĭ), vãtsinipsiti/vãtsinipsite (vã-tsi-nip-sí-ti) – a curi ãlj s-ari datã un yitrii (vãtsinã) tra s-nu-acatsã unã lãngoari mulipsitoari; vãtsinat, simnat
{ro: vaccinat}
{fr: vacciné}
{en: vaccinated}

§ vãtsinip-siri/vãtsinipsire (vã-tsi-nip-sí-ri) sf vãtsinipsiri (vã-tsi-nip-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti vãtsinipsit; vãtsinari, simnari
{ro: vaccinare}
{fr: action de vacciner}
{en: action of vaccinating}

§ vãtsinedz (vã-tsi-nédzŭ) vb I (mi) vãtsinai (vã-tsi-náĭ), vãtsinam (vã-tsi-námŭ), vãtsinatã (vã-tsi-ná-tã), vãtsinari/vãtsi-nare (vã-tsi-ná-ri) – (unã cu vãtsinipsescu)

§ vãtsinat (vã-tsi-nátŭ) adg vãtsinatã (vã-tsi-ná-tã), vãtsinats (vã-tsi-nátsĭ), vãtsina-ti/vãtsinate (vã-tsi-ná-ti) – (unã cu vãtsinit)

§ vãtsi-nari/vãtsinare (vã-tsi-ná-ri) sf vãtsinãri (vã-tsi-nắrĭ) – (unã cu vãtsinipsiri)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

semnu1

semnu1 (sém-nu) sn seamni/seamne (seám-ni) –
1: lucru tsi caftã s-aspunã tsiva (adrat di fisi icã di om, minari di mãnã, fãtseari cu ocljul, etc.); simadi, urmã, ulmã, arãzgãnã, tor, tragã, dãrã;
2: loclu tsi vrei s-lu-agudeshti cãndu aminj tsiva; lucrul tsi-avinj s-lu fats; nishani, scupo;
3: lucrul tsi-aspuni cã tsiva easti dealihea; provã, mãrturilji;
4: lucrul (nelu) tsi-l da un ficior a unei isusitã ca unã soi di arvunã cã va si nsoarã cu feata; arvunã, arãvoanã, arãvonã, doarã di la numtã;
5: lucru tsi s-aspuni cã nu easti faptu sum nomurli a fisiljei, ma faptu di unã puteari dit lumea alantã; nishani, ciudii, thamã, thavmã;
6: lucru (ca unã cupã turnatã cãtrã nghios cu-unã limbã nãuntru) tsi si spindzurã di gusha-a prãvdzãlor tra s-asunã cãndu s-minã; cloput, chipru, ciocan, tracã;
(expr: di om cu semnu, largu = zbor tsi-lj dzãtsi a omlu si s-afireascã di om cu semnu, s-aibã cãshtigã, cã easti om arãu)
{ro: semn, urmă, marcă, ţintă, probă, mărturie, dar de nuntă, arvună, miracol, ciudă, talangă}
{fr: signe, trace, cible, marque, preuve, témoignage, cadeau de noces, arrhes, miracle, sonnaille, prodige, dépit}
{en: sign, trace, target, proof, testimony, wedding present, deposit, miracle, spite, cattle-bell}
ex: featsi un semnu (minari) cu caplu; bãgai tu loclu-atsel un semnu; ai un semnu (urmã alãsatã di fisi i om) pri nari; seamnili dati (urmili alãsati) di ljundarã; a stearpilor fã-lã cãti un semnu; la oili-a meali, semnul easti unã furcã (la ureaclji); trei, patru seamni di oi; cati celnic sh-ari semnul a lui (di oi, di calj); lj-fãtsea pãrintsãlj, semnu; ari semnu
(expr: ari treatsiri, shtii cum s-lu lja omlu tra s-lu facã s-adarã tsi va el); lo semnu (lo tsi lipsea tra s-aibã treatsiri la cariva); nitsi semnu (urmã) di pãlati nu s-videa; si nvitsã s-da tu semnu (s-agudeascã pri nishani, s-nishinipseascã); s-tragã tu semnu (aminã tra s-agudeascã nishanea); s-lj-aducã shi semnul (prova); sh-lo semnul (tesea, loclu) di pãshe; a stearpilor fã-lã cãti un semnu pri lãnã; avea sh-nãs un semnu (aradã) di calj; acãtsãm cãlãujlji shi distupãm seamnili (chiprili tsi spindzura di gusha-a lor); deadirã seamnili (arvuna, arãvoanili) shi u bãsharã nveasta; Dumãnica tsi vinji deadim semnul (arãvoana di isozmatã); elj doilji deadirã semnu (arvuna di isusiri); tricurã cu seamnili la isozmã; nji s-aspusi semnu (ciudii, nishani) mari; cu ocljilj zgãrlits di semnul (ciudia) tsi vidzurã; mãri ãlj suntu seamnili! (nishenjli!); ea mutrea tsi semnu (ciudii) di featã; atsea nu sh-eara featã, cã sh-eara semnu (nishani, ciudii); nu-lj s-astindzea, trã semnu (trã ciudii); vrea-lj vatãmã, trã semnu (trã ciudii, si s-aducã aminti trã totna); s-li chirdem, trã semnu! (trã ciudii, trã njirari); shi, trã semnu! (trã ciudii); semnu (ciudii) s-aspusi tu hoarã; semnu (ciudii) di mustatsã; easti semnu (ciudii) mari aestã tsi featsi; om easti i semnu? (ciudii?); om cu semnu (om di-anami, cunuscut); cu semnu (anami), nicuchirã; nj-u semnu (nj-yini inati) sh-mi doari, cã omlu-a meu nj-u featsi; pãtsã seamnili (nipãtsãtili) sh-pãrmitili

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

simintsã

simintsã (si-mín-tsã) sf simintsã (si-mín-tsã) – partea multu minutã dit unã plantã (inshitã, multi ori, dit unã lilici dupã tsi s-usucã) cari, siminatã, fatsi s-creascã unã altã plantã; spor, spermã;
(expr:
1: easti di simintsã (bunã, aleaptã) = easti di dãmarã, arãdãtsinã, soi bunã, aleaptã;
2: ari simintsã di saraosh = easti soi di oaminj tsi bea)
{ro: sămânţă}
{fr: semence, graine}
{en: seed}
ex: simintsã di grãn; na! iu dau di-unã simintsã di curcubetã; ligã tu nãsã trei simintsã di bumbac sh-trei gãrnutsã di cafei; simintsa tsi bãgai tu loc acãtsã; pãnã di-adoarã yipturli eara curati shi aleapti dupã simintsã; el lo nã curcubetã, u curã di simintsã pri la gurã shi u featsi buti; cãndu oulu easti proaspit, pots s-lji vedz tu lunjinã simintsa; easti di bunã simintsã
(expr: di soi, dãmarã bunã)

§ simintsos (si-min-tsósŭ) adg simintsoasã (si-min-tsŭá-sã), simintsosh (si-min-tsóshĭ), simintsoasi/simintsoase (si-min-tsŭá-si) – tsi ari (easti cu) multi simintsã; (fig: simintsos (ti prãvdzã) = tsi fatsi multi ori njits; tsi fatsi cati oarã multsã njits)
{ro: sămănţos}
{fr: riche en graines}
{en: full of seeds}
ex: shirchinlu simintsos (cu multi simintsã) nu ari lizeti; portsilj suntu simintsosh

§ seamin1 (seá-minŭ) vb I siminai (si-mi-náĭ), siminam (si-mi-námŭ), siminatã (si-mi-ná-tã), siminari/siminare (si-mi-ná-ri) – bag simintsã tu loc tra s-fitruseascã shi s-creascã planti (lilici, grãn, ponj, etc.); nseamin, fitipsescu; (fig:
1: seamin = dau un yitrii (vãtsinã, prit gurã, ingectsii i cu-unã zgrãmãturã pri cheali) tra s-lu-aveglju omlu shi s-nu-acatsã unã lãngoari mulipsitoari (tsi s-lja di la om la om); simnedz, vãtsinipsescu, vãtsinedz; expr:
2: seamin arov = treambur di fricã, di-arcoari;
3: iu nu-l seaminj, aclo fitruseashti = ansari, s-aspuni, di-aclo iu nu ti-ashteptsã s-lu vedz;
4: vimtu seaminj? furtunã adunj = ma s-fats tsiva arãu, tsi nu lipseashti s-fats, s-ti mindueshti la urmãri, cã pots tra s-pats nipãtsãtili)
{ro: semăna; vaccina}
{fr: planter, semer; vacciner}
{en: seed, sow, plant; vaccinate}
ex: ari siminatã tu grãdinã flori shi zãrzãvãts; u siminai dicara, shi criscu unã curcubetã; siminai agrili cu grãn; siminash cu mãna a ta unã lilici; acatsã si seaminã arov di fricã

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

spingiu

spingiu (spín-gĭu) sm pl(?) – plantã, ca unã earbã njicã shi nfãrmãcoasã tsi creashti prit pãduri, cu-arãdãtsina groasã tsi s-disfatsi tu hiri lundzi, dit cari creashti truplu cu frãndzã ca palma sh-hãrãxiti di mardzini, cu lilici aroshi aplicati cãtã nghios ca un chipur, bunã yitrii, tu chirolu-atsel veclju, trã durearea di dintsã
{ro: spânz}
{fr: ellébore vert, herbe à sétons}
{en: hellebore}
ex: culeandza u vindicãm cu spingiu

§ spingiuescu (spin-gĭu-ĭés-cu) (mi) vb IV spingiuii (spin-gĭu-íĭ), spingiueam (spin-gĭu-ĭámŭ), spingiuitã (spin-gĭu-í-tã), spingiuiri/spingiuire (spin-gĭu-í-ri) – vãtsinipsescu (nsimnedz) cu spingiu
{ro: vaccina cu spânz}
{fr: vacciner avec du “spingiu”}
{en: vaccinate with “spingiu”}

§ spingiuit (spin-gĭu-ítŭ) adg spingiuitã (spin-gĭu-í-tã), spingiuits (spin-gĭu-ítsĭ), spingiuiti/spingiuite (spin-gĭu-í-ti) – vãtsinat (vãtsinipsit, nsimnat) cu spingiu
{ro: vaccinat cu spânz}
{fr: vacciné avec du “spingiu”}
{en: vaccinated with “spingiu”}

§ spingiuiri/spingiuire (spin-gĭu-í-ri) sf spingiuiri (spin-gĭu-írĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti vãtsinipsit cu spingiu
{ro: acţiunea de a vaccina cu spânz}
{fr: action de vacciner avec du “spingiu”}
{en: action of vaccinating with “spingiu”}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã