|
|
vucalã
vucalã (vu-cá-lã) sf vucali/vucale (vu-cá-li) – boatsi (ca, bunã-oarã, a, e, i, etc.) cari poati si s-avdã singurã tu zburãri ca unã silabã, cu-unã singurã minari di budzã
{ro: vocală}
{fr: voyelle}
{en: vowel}
ã…
ã… – gramã tsi s-aflã tu nchisita di multi zboarã tsi nchisescu cu m, n shi dauã zboarã mash tsi nchisescu cu l (ãl shi ãlj), s (ãsh) shi t (ãts). Aestã gramã, tu zboarãli tsi nchisescu cu ãm shi ãn (i) nu s-avdi multi ori (la armãnjlji din Sud); (ii) s-avdi ca vucala ã multi ori (la armãnjlji dit Nordu); shi (iii) multi ori s-avdi (shi easti scriatã) ca vucala a. La Simpozionlu di Standardidzari a Scriariljei Armãneascã (Bituli, 1997), s-lo apofasea ca zboarãli cu idyea noimã tsi nchisescu cu an…, ãn… shi n…, icã nchisescu cu am…, ãm… shi m…, si sã ngrãpseascã mash cu n icã cu m tu nchisitã, cu tuti cã (i) zboarãli va poatã si s-avdã, macã ashi va s-u va cititorlu, cu an…, ãn… icã cu am…, ãm…; shi (ii) putem s-avem exceptsii shi zboarãli va poatã s-hibã scriati cu an…, ãn… icã scriati cu am…, ãm…, dupã cum u caftã zborlu shi dupã cum easti tu zburãrea-a scriitorlui
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascãapu-
apu- prifixu – s-bagã dinãintea-a unor verbi a curi noimã lã u alãxeashti niheamã; ma multili ori noima-a verbului easti nvãrtushatã shi atsea tsi easti si s-facã, lipseashti si s-facã vãrtos, tutã, ntreagã; aestu prifixu va lu-aflãm tu ma multi verbi, shi ndauã di eali va li aspunem sh-tu-aestu dictsiunar, cãndu va lã yinã arada; [bãgats oarã cã (i) tu scriarea-a noastrã, prifixul apu- s-adavgã nãintea-a verbului fãrã semnul “-“; (ii) cãndu verbul ahiurseashti cu vucala “a”, boatsea “u” s-fatsi shcurtã (semivucala “ŭ”), icã boatsea “a” cheari; aoa avem unã exceptsii la nomurli a noastri di scriari, cã diftongul “oa/ua” sã ngrãpseashti “ua” nu “oa” cum u caftã nomurli; altã soi, (iii) cãndu verbul nu nchiseashti cu “a”, boatsea “u” armãni lungã (vucala “u”)].
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascãne2…
ne2… (nĭ) – prifixul nigativ “ni”, scriat “ne”, cãndu s-aflã nãintea-azboarãlor tsi nchisescu cu vucala “a” [cãndu boatsea “i” dit prifixul “ni” s-fatsi shcurtã shi prifixul ‘ni” fatsi parti dit silaba “nea” ditu nchisita-a zborlui]
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascãni2…
ni2… (ní) prifixu nigativ: (i) cãtivãrãoarã scriat “ne” (cãndu easti naintea-a boatsiljei “a”; vedz zboarãli tsi nchisescu cu “nea…”) shi (ii) cãndu zborlu cu prifixu “ni” nu s-aflã ma nghios, vedz zborlu fãrã prifixu shi dã-lj unã noimã nigativã (anapuda) – zborlu ni/ne tsi s-bagã, di-aradã, nãintea-a substantivilor shi a adgictivilor partitsipiali (tsi dipun dit verbi) sh-aspuni cã noima-a “zborlui cu prifixu” easti tamam anapuda di-atsea cu noima-a “zborlui fãrã prifixu”; bunãoarã, zborlu “nibun” ari noima “tsi nu easti bun, tsi easti arãu, slab”. Noti: (1) Tachi Papahagi, tu dictsiu-narlu-a lui (padz. 882), nã dzãtsi cã aestu prifixu s-aflã sh-nãinti-a altor zboarã, ca, bunãoarã, tu zboarãli: ninjilãos, nioaspi, nisãtul, niputãndalui, etc., ma nu poati si s-aflã tu alti zboarã ca: nidultsi, nigros, nilai, niveardi, etc. Prifixul “ni” nu s-aflã vãrãoarã nãintea-a verbilor: bunãoarã, cu tuti cã avem adgictivlu partitsipial nidurnjit, nu s-dzãtsi vãrãoarã nidormu (s-dzãtsi nu dormu). (2) Di-aradã, Papahagi lu scrii prifixul alichit di zborlu di cari tsãni; ma tu dictsiunar, el lu scrii dispãrtsãt. Bunãoarã, zborlu aspus tu dictsiunar ahoryea ca “ni-bãshat” (tra sã-lj da noima) easti scriat tu exemplul dat (unãshunã dupã noima datã) ca “nibãshat”. Aestã u fatsi mash tra s-li aleagã zboarãli tsi au prifixul “ni” (ca nioaspi, bunãoarã) di zboarãli tsi nchisescu di-aradã cu “ni” (ca nicuchir, bunãoarã). (3) Papahagi lu ngrãpseashti prifixul totna “ni”: sh-atumtsea cãndu boatsea “i” s-avdi lungã (easti vucalã) sh-atumtsea cãndu s-avdi shcurtã (easti semivucalã). Tu dictsiunarlu-a nostru, noi u-alãxim aestã scriari, cã ngrãpsim dupã nomurli astãsiti la Simpozionlu di Standardizari a Scriariljei Armãneascã di Bituli (1997) cari dzãc: (i) cãndu zborlu tsi yini dupã prifixul “ni” nu nchiseashti cu boatsea “a”, atumtsea, boatsea “i” a prifixului “ni” s-avdi lungã (easti vucalã), prifixul fatsi unã silabã ahoryea “ni” shi aestã silabã si scrii alichitã di zbor; (ii) cãndu zborlu tsi yini dupã prifixul “ni” nchiseashti cu boatsea “a”, atumtsea, boatsea “i” a prifixului “i” s-avdi shcurtã (easti semivucalã), prifixul “ni” s-alãxeashti tu prifixu “ne”, sh-deadun cu boatsea “a” ditu nchisita-a zborlui, silaba “nia” (cu diftongul “ia/ea”) si ngrãpseashti “nea”; (iii) avem shi ndauã exceptsii iu prifixul armãni “ni” sh-atumtsea cãndu zborlu nchiseashti cu boatsea “a”: prota, zboarã iu boatsea “i” a prifixului “ni” s-avdi lungã (easti vucalã), cu tuti cã zborlu tsi yini dupã el ahiurseashti cu boatsea “a”, sh-deapoea, zboarãli iu prifixul “ni” s-avdi di-aradã cu semivucala “i” ma scriitorlu va s-aspunã maxus cã boatsea “i” s-avdi lungã (ca vucalã), ca tu-unã puizii, bunãoarã cãndu ritmul a versului u caftã.
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãnsimfonã
simfonã (sím-fo-nã) sf shi invar – boatsi (ca, bunãoarã, b, c, d, etc., ma nu ca vucalili a, e, i, o, u) cari nu poati si s-avdã singurã tu zburãri (ca unã silabã, cu-unã singurã minari di budzã), ma lipseashti si-lj s-adavgã unã vucalã tra si s-avdã
{ro: consonantă}
{fr: consonne}
{en: consonant}