{fr: insulte}
{en: name called, insult}

§ ngiurãturã (ngĭu-rã-tú-rã) sf ngiurãturi (ngĭu-rã-túrĭ) – (unã cu angiurãturã)
ex: lj-trapshu nã ngiurãturã di nu va mi-agãrshascã; di iu li nvitsã ahãti ngiurãturi?

{fr: action de patienter; de supporter, de souffrir; de durer, de résister; patience, résignation}
{en: action of being patient; of enduring, of suffering; of lasting, of resisting; patience, resignation}
ex: dupã multã arãvdari, aushlu ntribã; greu lucru caftsã, ma cu arãvdari tuti s-fac; ai arãvdari, cã mardzinea aleadzi; sh-arãvdarea ari mardzini; lj-alãsã zbor a muljari-sai, s-aibã arãvdari

§ nearãvdat (nea-rãv-dátŭ) adg nearãvdatã (nea-rãv-dá-tã), nearãvdats (nea-rãv-dátsĭ), nearãvdati/nearãvdate (nea-rãv-dá-ti) – tsi nu li-ari arãvdatã cripãrli tsi-lj cãdzurã pri cap; tsi easti greu s-lu-aravdã un lucru
{ro: nerăbdat; nesuportat, nesuferit}
{fr: qui n’est pas supporté, insupportable}
{en: who could not be endured; insufferable}

§ nearãvdari/nearãvdare (nea-rãv-dá-ri) sf nearãvdãri (nea-rãv-dắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu poati s-aravdã tsiva; harea (huea) tsi u-ari atsel tsi nu poati s-aravdã multi
{ro: acţiunea de a nu răbda; de a nu îndura, de a nu suporta; nerăbdare}
{fr: action de s’impatienter; de ne pas supporter; impatience}
{en: action of being impatient; impatience}
ex: ashteaptã cu nearãvdari

§ arãvdãciuni/arãvdãciune (a-rãv-dã-cĭú-ni) sf arãvdãciunj (a-rãv-dã-cĭúnjĭ) – atsea hari tsi u-ari atsel tsi poati s-aravdã multi; arãvdari, rãvdari, ipumunii, sabri
{ro: răbdare}
{fr: patience}
{en: patience}
ex: domnul nu avea arãvdãciuni (arãvdari, ipumunii)

§ arãvdãtor (a-rãv-dã-tórŭ) adg arãvdãtoari/arãvdãtoare (a-rãv-dã-tŭá-ri), arãvdãtori (a-rãv-dã-tórĭ), arãvdãtoari/arãvdãtoare (a-rãv-dã-tŭá-ri) – cari-aravdã, cari poati s-aravdã multi
{ro: răbdător}
{fr: patient, endurant, résigné}
{en: patient, enduring, resigned}

§ arãvdos (a-rãv-dósŭ) adg arãvdoasã (a-rãv-dŭá-sã), arãvdosh (a-rãv-dóshĭ), arãvdoa-si/arãvdoase (a-rãv-dŭá-si) – (unã cu arãvdãtor)
ex: pãndza aestã easti multu arãvdoasã (aravdã, tsãni multu chiro)

§ ravdu (ráv-du) (mi) vb I rãvdai (rãv-dáĭ), rãvdam (rãv-dámŭ), rãvdatã (rãv-dá-tã), rãvdari/rãvdare (rãv-dá-ri) – (unã cu aravdu)

§ rãvdat (rãv-dátŭ) adg rãvdatã (rãv-dá-tã), rãvdats (rãv-dátsĭ), rãvdati/rãvdate (rãv-dá-ti) – (unã cu arãvdat)
ex: am rãvdatã nai cama lãili

§ rãvdari/rãvdare (rãv-dá-ri) sf rãvdãri (rãv-dắrĭ) – (unã cu arãvdari)
ex: cu rãvdarea va si sã ndreagã tuti; rãvdarea sh-nãsã ari nã mardzinã

§ nirãvdat (ni-rãv-dátŭ) adg nirãvdatã (ni-rãv-dá-tã), nirãvdats (ni-rãv-dátsĭ), nirãvdati/nirãvdate (ni-rãv-dá-ti) – (unã cu nearãvdat)

§ nirãvdari/nirãvdare (ni-rãv-dá-ri) sf nirãvdãri (ni-rãv-dắrĭ) – (unã cu nearãvdari)

{ro: angajat, tocmit}
{fr: engagé (un travailleur); entré en service; placé comme domestique}
{en: hired (a worker); been hired for work}
ex: arugat (pãitit) la mãgãzii

§ arugari/arugare (a-ru-gá-ri) sf arugãri (a-ru-gắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva arugheadzã un (easti arugat ca) huzmichear; nrugari, ãnrugari, pãitiri, puitiri
{ro: acţiunea de a angaja, de a tocmi; angajare, tocmire}
{fr: action d’engager (un domestique); d’entrer en service; de se placer comme domestique}
{en: action of hiring (a worker); of being hired for work}

§ nrug (nrugŭ) (mi) vb I nrugai (nru-gáĭ), nrugam (nru-gámŭ), nrugatã (nru-gá-tã), nrugari/nrugare (nru-gá-ri) – (unã cu arughedz)
ex: mi nrugai la oili-a omlui a vostru

§ nrugat (nru-gátŭ) adg nrugatã (nru-gá-tã), nrugats (nru-gátsĭ), nrugati/nrugate (nru-gá-ti) – (unã cu arugat)

§ nruga-ri/nrugare (nru-gá-ri) sf nrugãri (nru-gắrĭ) – (unã cu arugari)

§ ãnrug (ãn-rugŭ) (mi) vb I ãnrugai (ãn-ru-gáĭ), ãnrugam (ãn-ru-gámŭ), ãnrugatã (ãn-ru-gá-tã), ãnrugari/ãnrugare (ãn-ru-gá-ri) – (unã cu arughedz)

§ ãnrugat (ãn-ru-gátŭ) adg ãnrugatã (ãn-ru-gá-tã), ãnrugats (ãn-ru-gátsĭ), ãnrugati/ãnrugate (ãn-ru-gá-ti) – (unã cu arugat)

§ ãnrugari/ãnrugare (ãn-ru-gá-ri) sf ãnrugãri (ãn-ru-gắrĭ) – (unã cu arugari)

{ro: acţiunea de a îndatori, de a face datorii; îndatorire}
{fr: action d’avoir des dettes, de contracter des obligations}
{en: action of having or acquiring a debt or an obligation}

§ burgilã (bur-gi-lắ) sm burgiladz (bur-gi-ládzĭ) –
1: omlu tsi intrã (tsi easti) borgi la cariva;
2: omlu a curi cariva lj-intrã borgi
{ro: dator; creditor}
{fr: débiteur; créancier}
{en: debtor; creditor}
ex: hiu burgilã (lj-voi borgi a unui); burgealadzlji (atselj a curi lã vrea paradz) lu scularã pi dãvii; burgealadzlji-lj vindurã tutiputa; burgealadzlji nu-avurã dip njilã di el

ex: nu putu s-dãniseascã (s-tsãnã) ma multu; mãrata nu cama putu s-dãniseascã shi gri

§ dãnisit (dã-ni-sítŭ) adg dãnisitã (dã-ni-sí-tã), dãnisits (dã-ni-sítsĭ), dãnisiti/dãnisite (dã-ni-sí-ti) – (unã cu dãnãsit)

§ dãnisiri/dãnisire (dã-ni-sí-ri) sf dãnisiri (dã-ni-sírĭ) – (unã cu dãnãsiri)

§ dãnsescu (dãn-sés-cu) vb IV dãnsii (dãn-síĭ), dãnseam (dãn-seámŭ), dãnsitã (dãn-sí-tã), dãnsi-ri/dãnsire (dãn-sí-ri) – (unã cu dãnãsescu)

§ dãnsit (dãn-sítŭ) adg dãnsitã (dãn-sí-tã), dãnsits (dãn-sítsĭ), dãnsiti/dãnsite (dãn-sí-ti) – (unã cu dãnãsit)

§ dãnsiri/dãnsire (dãn-sí-ri) sf dãnsiri (dãn-sírĭ) – (unã cu dãnãsiri)

§ dãinsescu (dã-in-sés-cu) vb IV dãinsii (dã-in-síĭ), dãinseam (dã-in-seámŭ), dãinsitã (dã-in-sí-tã), dãinsiri/dãinsire (dã-in-sí-ri) – (unã cu dãnãsescu)

§ dãinsit (dã-in-sítŭ) adg dãinsitã (dã-in-sí-tã), dãinsits (dã-in-sítsĭ), dãinsi-ti/dãinsite (dã-in-sí-ti) – (unã cu dãnãsit)

§ dãinsiri/dãinsire (dã-in-sí-ri) sf dãinsiri (dã-in-sírĭ) – (unã cu dãnãsiri)

§ dinisescu (di-ni-sés-cu) vb IV dinisii (di-ni-síĭ), diniseam (di-ni-seámŭ), dinisitã (di-ni-sí-tã), dinisiri/dinisire (di-ni-sí-ri) – (uni cu dãnãsescu)

§ dinisit (di-ni-sítŭ) adg dinisitã (di-ni-sí-tã), dinisits (di-ni-sítsĭ), dinisiti/dinisite (di-ni-sí-ti) – (uni cu dãnãsit)

§ dinisiri/dinisire (di-ni-sí-ri) sf dinisiri (di-ni-sírĭ) – (uni cu dãnãsiri)

§ dindisescu (din-di-sés-cu) vb IV dindisii (din-di-síĭ), dindiseam (din-di-seámŭ), dindisitã (din-di-sí-tã), dindisiri/dindisire (din-di-sí-ri) – (unã cu dãnãsescu)
ex: chealea nu dindiseashti (tsãni) tu arcoari

§ dindisit (din-di-sítŭ) adg dindisitã (din-di-sí-tã), dindisits (din-di-sítsĭ), dindisiti/dindisite (din-di-sí-ti) – (unã cu dãnãsit)

§ dindisiri/dindisire (din-di-sí-ri) sf dindisiri (din-di-sírĭ) – (unã cu dãnãsiri)

§ dãndãsescu (dãn-dã-sés-cu) vb IV dãndãsii (dãn-dã-síĭ), dãndãseam (dãn-dã-seámŭ), dãndãsitã (dãn-dã-sí-tã), dãndãsi-ri/dãndãsire (dãn-dã-sí-ri) – (unã cu dãnãsescu)

§ dãndãsit (dãn-dã-sítŭ) adg dãndãsitã (dãn-dã-sí-tã), dãndãsits (dãn-dã-sítsĭ), dãndãsiti/dãndãsite (dãn-dã-sí-ti) – (unã cu dãnãsit)

§ dãndãsiri/dãndãsire (dãn-dã-sí-ri) sf dãndãsiri (dãn-dã-sírĭ) – (unã cu dãnãsiri)

7: dau ãn cheptu = giur sã-nj ljau ahtea, s-lj-u plãtescu;
8: nj-u dau cu cariva = mi bat, mi-alumtu, n-agudim;
9: nj-u dau ãn coastã = stau sh-mi minduescu ma s-hibã ghini s-lu fac un lucru (cã nu para voi s-lu fac); strãmbu narea, frãngu coasti, frãngu oasi;
10: nj-dau dintsãlj pi cheatrã = nji nturyisescu (struxescu) dintsãlj; mi ndreg s-lu fac un lucru;
11: nu dau banã = nu-alas isih, lj-mãc bana;
12: lj-dau di mãnear = hãbãrsescu, dau simasii (la-atseali tsi dzãtsi, mindueashti i aducheashti cariva);
13: dau limãreaua di cariva = fug diparti di cariva;
14: dau = dau trã mortsã;
15: nj-easti datã = nj-easti scriatã di miri, nj-easti ursitã di la Dumnidzã)
{ro: da}
{fr: donner}
{en: give}
ex: ca s-nã dats, va vã dãm tsi nu nã deadim; ea didets-nji shi fanfurã; lã deadit ordzu a caljlor?; ama cã ma nj-ul desh; ma desh (didesh, deadish) tra s-ai alãvdari; ma desh (didesh, deadish) cu inima curatã; dau s-es (caftu, nchisescu s-es) din casã; lj-deadi a featãljei multã pai; dau (caftu) s-fug ma el nu mi-alasã; cãtse nu-lj dãdea tinjii
(expr: nu-l tinjisea); dã-lã hãbari
(expr: dzã-lã tra sã shtibã) cã vinjirã; nã deadirã zbor
(expr: nã tãxirã); deadi
(expr: ishi, fitrusi) earba; ayinea da
(expr: fatsi) multã auã; vai da
(expr: vai cadã) ploai; Sãmãrina deadi
(expr: cãdzu) neauã; l-bãgarã s-da dupã
(expr: ducã, s-pingã) oi; fãrã s-da n coasti vãrãoarã
(expr: fatsi lucrul fãrã s-mindueascã dip tra s-nu-l facã); sh-u da n coastã
(expr: s-mindueashti ma s-lu facã lucrul); cãndu da
(expr: easi) luna; sh-deadi
(expr: apiri) albul soari; ca luna tsi da
(expr: s-alãnceashti pri tser); da dzua
(expr: apirã, creapã dzua); dorlu s-nu s-aprindã, ca troarã da
(expr: easi, creashti) fidanlu; aclo va s-dai di-un
(expr: va s-aflji, va s-andãmuseshti, va ti-astalj cu-un) cãni; sor, dã
(expr: nedz, imnã) nãinti; du-ti, dã pãn di
(expr: nedz, du-ti, s-agiundzi pãnã la) mushatã; s-deadi pãn di (agiumsi pãnã la) Dumnidzã; cãtrã murmintsã lj-u deadi
(expr: fudzi, s-dusi); lj-u deadirã
(expr: s-dusirã, tricurã) prit hoari; s-deadi
(expr: s-dusi, intrã, s-lo) tu pãduri dupã pulj; s-nu da loclu di el
(expr: s-nu-agudeascã loclu, s-azboairã); loc nu dãdea di Custandini; si-sh da dintsãlj pi cheatrã
(expr: si shi nturyiseascã dintsãlj); sãhatea deadi tsintsi di noapti
(expr: sãhatea asunã, aspuni oara tsintsi di noapti); s-alinã nsus s-da
(expr: s-asunã) cãmbana; deadim
(expr: intrãm) tu primuvearã; ninca nicãntatã cuclu, elinlu sh-u da
(expr: s-alumtã) cu turcul; s-deadirã
(expr: s-agudirã, s-alumtarã) cu-ahãntã fortsã; l-deadish
(expr: lu-arcash, lu zdupunish) dipadi di-lj cripã hearea; aoa va dãm di multi-arali
(expr: n-agudim di multi-arali, va trãdzem multi); deadim limãreaua di elj
(expr: fudzim diparti di elj); da sh-lja dit lumea-aestã
(expr: moari); mãrata di gãljinã sh-deadi suflitlu
(expr: muri); nu u dã, cari ãts da mãna
(expr: ma s-cutedz); sh-u deadi n cheptu
(expr: giurã s-lj-u plãteascã) chirutlu; vãrã nu putea si-lj da cali
(expr: s-aducheascã); nu vrurã s-lji talji caplu, shi-lj deadirã cali
(expr: l-sãlãghirã, lu-alãsarã s-fugã); sh-u da
(expr: sh-fudzi) aushlu cãtrã di partea-atsea; bunili tuti deadi Dumnidzã cu dauãli mãnj
(expr: lã deadi multi sh-di tuti); cari u dãdea di mãnear?
(expr: cari u hãbãrsea?; cari dãdea vãrã simasii la-atseali tsi dzãtsea i fãtsea?); deadi hãbari
(expr: lã spusi, hãbãrsi) la ascherea dit unã hoarã; vulpea-lj deadi nã cali
(expr: vulpea-lj dzãsi, lu urnupsi cum s-facã); dor nji-i s-dau oclji ningã nãoarã cu nãs
(expr: s-lu ved ninga nãoarã); s-dusirã shi deadirã plãngu
(expr: s-plãmsirã) la amirãlu; hiljlu di-amirã-lj deadi zbor
(expr: lj-tãxi); deadi zborlu
(expr: ãlj tãxi), si-lj da ficiorlu; cum sh-avea datã zborlu
(expr: u-avea tãxitã); lj-u deadirã
(expr: fudzirã) cãtrã tu lumi; alãsarã calea sh-lj-u deadirã cãrarea
(expr: sh-fudzirã, s-dusire pri cãrari); s-deadi
(expr: fudzirã, alãgarã) dupã nãsi; cari si zburãrã shi-sh deadirã mintsãli
(expr: s-urnipsirã un pi-alantu); puljlu nu-lj dãdea banã a featãljei
(expr: nu u-alãsa isihã feata) iu s-dutsea; un pondu di pulj, nu-nj da banã
(expr: nu-nj mi-alãsa isih) iu mi duc shi-nj prãxeashti cama laea; ursa, tsi nu-lj da banã
(expr: tsi nu u-alãsa isihã, tsi-lj mãca bana) a featãljei

§ dat1 (dátŭ) adg datã (dá-tã), dat (dáts), dati/date (dá-ti) – (lucrul) tsi-lj s-ari teasã a unui tra s-lu lja (s-lu tsãnã, s-lu aibã, etc.);
(expr:
1: dat di fãrmac = nvirinat, aplucusit di-amãrãciuni, etc.;
2: dat ãn cap = zurlu, anapud, andihristu, etc.)
{ro: dat}
{fr: donné}
{en: given}
ex: sicãrli furã dati; s-nu-sh calcã zborlu dat
(expr: s-facã atsea tsi-avea tãxitã); giunarlu cu mustatsa datã
(expr: tsi-avea nchisitã si s-aspunã, s-creascã); aushlu chiragi dat di fãrmac
(expr: aplucusit di nvirinari, nvirinat); tãcuts, dats di fãrmac
(expr: aplucusits di-amãrãciuni); easti un dat ãn cap!
(expr: zurlu)

§ dari1/dare (dá-ri) sf dãri (dãrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva da tsiva;
(expr: lj-ari trã dari al Mihali (al Hali) = easti ca glareshcu; nu u-ari tutã mintea; sh-ari chirutã mintea; lj-hurseashti al Mihali)
{ro: acţiunea de a da}
{fr: action de donner}
{en: action of giving}
ex: trã dari (tra s-da tsiva) nu vrea s-avdã; lj-am trã dari (am s-lji dau tsiva); streslu u-ari mãna trã loari, nu u-ari sh-trã dari; aricilu nu-i trã diznjirdari ma tri dari cu shclots
(expr: tra-aguniri); cu darea trets sh-amarea

§ dãdeari/dãdeare (dã-deá-ri) sf dãderi (dã-dérĭ) – (unã cu dari1/dare)
ex: mi sãturai di dãdeari shcop
(expr: di bãteari); cu dãdearea
(expr: alãncirea pri tser) laea lunã

§ dat2 (dátŭ) sn daturi (dá-turĭ) –
1: paradzlji (i lucrili) tsi lipseashti s-lji da omlu la chivernisi trã lucrili tsi fatsi chivernisea trã el (trã lucrili tsi lu-alasã pri om s-facã, trã avearea tsi ari, tri paradzlji tsi lj-amintã cãndu u lucreadzã aestã aveari, alishvirishurli tsi fatsi, etc.); dari, for, hãraci, haraci, hargi, gilep, bidelj, decat, viryii, haratsumã, ghizmã;
2: lucrili tsi lj-adutsi shi paradzlji tsi-lj fatsi cariva dit avearea tsi u ari (cum easti, bunãoarã, toclu tsi-l lja di la paradzlji dats borgi la cariva, nichea di la unã casã i loc tsi lu-ari, etc.)
{ro: taxă, impozit; venit, rentă}
{fr: taxe, dîme, impôt; revenu, rente}
{en: tax, duty; revenue, income, rent}
ex: nu-nj plãtii datlu (darea, forlu, hargea, gileplu, etc.); va nj-alinj datlu?; datlu cãtrã amirãrilji; noi pãltim datlu tsi-l vrem cati an; amaneti tri plãtirea-a datlui; ca s-lja dat (nichi) di cati casã; n casã dat (nichi) nã da

§ dari2/dare (dá-ri) sf dãri (dãrĭ) – paradzlji (i lucrili) tsi lipseashti s-lji da omlu la chivernisi trã lucrili tsi fatsi chivernisea trã el (trã lucrili tsi lu-alasã pri om s-facã, trã avearea tsi ari, tri paradzlji tsi lj-amintã cãndu u lucreadzã aestã aveari, alishvirishurli tsi li fatsi, etc.); dat, for, hãraci, haraci, hargi, gilep, bidelj, decat, viryii, haratsumã, ghizmã
{ro: taxă, impozit}
{fr: taxe, dîme, impôt}
{en: tax, duty}
ex: avem dãri (foruri, viryii) greali; lj-ari trã dari al Mihali (lj-hurseashti tsiva al Mihali; icã expr: easti niheamã ca glar, ca lishor di minti)

§ dari3/dare (dá-ri) sf dãri (dãrĭ) – misali (cu mãcari, pescu, yin, colivã, yimishi, etc.) tsi s-da la oaspits sh-la lumea ftoahã (la bisearicã i chimitiryiu, dupã tsi preftul dyiuvãseashti trã suflitlu-a mortsãlor sh-trã adutsearea-a lor aminti); misali, trisalj, trisayi, puminii, pãmãntu, pomean, pumean, spumean, etc.
{ro: parastas}
{fr: aumône en mémoire d’un mort}
{en: memorial service}
ex: dãdea darea (misalea) a aushlui

§ nidat (ni-dátŭ) adg nidatã (ni-dá-tã), nidat (ni-dáts), nidati/nidate (ni-dá-ti) – tsi nu easti dat
{ro: nedat}
{fr: qui ne pas donné}
{en: not given}

§ nidari/nidare (ni-dá-ri) sf nidãri (ni-dãrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu da tsiva
{ro: acţiunea de a nu da}
{fr: action de ne pas donner}
{en: action of not giving}

§ nidatã (ni-da-tã) sf fãrã pl – ninti ca… (si s-facã tsiva); ninti di
{ro: înainte de…}
{fr: avant de}
{en: before}
ex: nchisim nidatã (ninti ca s-da) soarili; unã dimneatsã tsã si scoalã, nidatã soarili (ninti di Data-a soarili) shi, aoa fac sotslji!; ca s-agiungu nidatã soari; nidatã (ninti ca s-batã) cãmbana s-avdu cãntitsi n pãdz

§ dator (da-tórŭ) adg datoari/datoare (da-tŭá-ri), datori (da-tórĭ), datoari/datoare (da-tŭá-ri) – cari ari trã dari a unui tsiva; tsi lj-ari borgi a unui; dãtor
{ro: dator}
{fr: débiteur}
{en: debtor}

§ dãtor (dã-tórŭ) adg dãtoari/dãtoare (dã-tŭá-ri), dãtori (dã-tórĭ), dãtoari/dãtoare (dã-tŭá-ri) –
1: cari ari trã dari a unui tsiva; cari lj-ari borgi a unui;
2: cari da tsiva a unui
{ro: dator; dătător}
{fr: débiteur; qui donne}
{en: debtor; who gives}
ex: Dumnidzale, dãtor a banãljei (cari deadi bana)

§ dãtãtor (dã-tã-tórŭ) adg dãtãtoari/dãtãtoare (dã-tã-tŭá-ri), dãtãtori (dã-tã-tórĭ), dãtãtoari/dãtãtoare (dã-tã-tŭá-ri) – cari da tsiva a unui; dãtor
{ro: dătător}
{fr: qui donne}
{en: who gives}
ex: Dumnidzã, dãtãtorlu di banã; nãs easti dãtãtorlu di bunets

§ dãtãturã (dã-tã-tŭ-rã) sf dãtãturi (dã-tã-tŭrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un arucã tsiva (cu mãna); aguditurã
{ro: lovitură, aruncătură}
{fr: jet}
{en: throw}
ex: tu-unã dãtãturã (aguditurã) cu ciumaglu cãdzurã dzatsi meari

§ dari-loari/dari-loare (dá-ri-lŭá-ri) sf fãrã pl – atsea tsi s-fatsi cãndu s-vindi (shi s-acumprã) tsiva; vindeari, acumprari, alishvirishi, daraverã
{ro: afacere, tranzacţie, schimb, alişveriş, vânzare}
{fr: affaire, transaction, échange, vente}
{en: affair, transaction, exchange, sale}
ex: s-fatsi mari dari-loari (acumprari sh-vindeari di lucri); s-am cu voi eu dari-loari (alishvirishi); cuscrilja s-asparsi shi vãrnã dari-loari (alishvirishi) nu-am cu tini, ni cu hilji-ta; mãcã sh-bea cu-a tãu, shi dari-loari nclo

§ daraverã (da-ra-vé-rã) sf daraveri (da-ra-vérĭ) – (unã cu dari-loari)
ex: am daraverã cu nãs; au daraveri, unlu cu-alantu

§ apudau (a-pu-dáŭ) (mi) vb I apuded (a-pu-dédŭ), apudam (a-pu-dámŭ) shi apudãdeam (a-pu-dã-deámŭ), apudatã (a-pu-dá-tã), apudari/apudare (a-pu-dá-ri) shi apudãdeari/apudãdeare (a-pu-dã-deá-ri) – dau aproapea tut
{ro: da aproape tot}
{fr: donner (presque) intégralement}
{en: give (almost) totally}

§ apudat (a-pu-dátŭ) adg apudatã (a-pu-dá-tã), apudat (a-pu-dáts), apuda-ti/apudate (a-pu-dá-ti) – cari ari datã aproapea tut
{ro: dat aproape tot}
{fr: donné (presque) intégralement}
{en: given (almost) totally}

§ apudari/apudare (a-pu-dá-ri) sf apudãri (a-pu-dãrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un da aproapea tut
{ro: acţiunea de a da aproape tot}
{fr: action de donner (presque) intégralement}
{en: action of giving (almost) totally}

§ prudau (pru-dáŭ) (mi) vb I pruded (pru-dédŭ), prudam (pru-dámŭ) shi prudãdeam(?) (pru-dã-deámŭ), prudatã (pru-dá-tã), prudari/prudare (pru-dá-ri) – lj-fac arãu a unui oaspi tsi ari ncreadiri n mini cu-aspunearea la dushmanlj-a lui lucri tsi pot s-lj-aducã znjii (shtiuti di mini sh-nishtiuti di dushmanj); mi dau di partea-a dushmanlui sh-mi-alumtu cu oaspili tsi lu-aveam ma ninti; aspun fãrã s-voi (scot tu padi) lucri nishtiuti di altsã tsi pot sã-nj facã arãu (a njia icã a oaspitslor a mei); prudusescu, pridau; angãlisescu, angãlsescu
{ro: trăda}
{fr: trahir}
{en: betray, reveal}
ex: cati foc pruda (aspuni, scoati tu padi) nã coardã; tini nã prudeadish (prudusish)

§ prudat (pru-dátŭ) adg prudatã (pru-dá-tã), prudats (pru-dátsĭ), prudati/prudate (pru-dá-ti) – tsi fu arãs di-un oaspi cari-lj dzãsi a dushmanlui lucri tsi pot s-lj-aducã znjii; (lucrili) tsi suntu-aspusi a unui dushman (cu vreari i nivreari) sh-cari pot s-facã arãu; prudusit, pridat; angãlisit, angãlsit
{ro: trădat}
{fr: trahi}
{en: betrayed, revealed}

§ prudari/prudare (pru-dá-ri) sf prudãri (pru-dắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-pruda tsiva i cãndu cariva easti prudat; prudusiri, prudusii, pridari; angãlisiri, angãlsiri
{ro: acţiunea de a trăda; trădare}
{fr: action de trahir; trahison}
{en: action of betraying, of revealing; betrayal}

§ prudot (pru-dótŭ) sm, sf prudotã (pru-dó-tã), prudots (pru-dótsĭ), prudoti/prudote (pru-dó-ti) – omlu tsi ari prudatã tsiva i prudatã pri cariva tsi-lj fatsi ncreadiri (un oaspi, cratlu iu bãneadzã, etc.)
{ro: trădător}
{fr: traître, délateur}
{en: traitor}

§ pridau1 (pri-dáŭ) (mi) vb I prided (pri-dédŭ), pridam (pri-dámŭ) shi pridãdeam(?) (pri-dã-deámŭ), pridatã (pri-dá-tã), pridari/pridare (pri-dá-ri) – (unã cu prudau)
ex: hilj-tu nã prideadi (prudeadi); lu prided iu eara ascumtu; nu-avu njilã di mini sh-mi prideadi; minti shcurtã muljarea, s-arãdi shi-lj si prida

§ pridat1 (pri-dátŭ) adg pridatã (pri-dá-tã), pridats (pri-dátsĭ), pridati/pridate (pri-dá-ti) – (unã cu prudat)

§ pridari1/pridare (pri-dá-ri) sf pridãri (pri-dắrĭ) – (unã cu prudari)

§ prudusescu (pru-du-sés-cu) (mi) vb IV prudusii (pru-du-síĭ), pruduseam (pru-du-seámŭ), prudusitã (pru-du-sí-tã), prudusiri/prudusire (pru-du-sí-ri) – (unã cu prudau)

§ prudusit (pru-du-sítŭ) adg prudusitã (pru-du-sí-tã), prudusits (pru-du-sítsĭ), prudusiti/prudusite (pru-du-sí-ti) – (unã cu prudat)

§ prudusiri/prudusire (pru-du-sí-ri) sf prudusiri (pru-du-sírĭ) – (unã cu prudari)

§ prudusii/prudusie (pru-du-sí-i) sf prudusii (pru-du-síĭ) – faptul adrat di-atsel tsi pruda pri cariva i tsiva; prudusiri, prudari, pridari
{ro: trădare}
{fr: trahison}
{en: betrayal}

§ pridau2 (pri-dáŭ) (mi) vb I prided (pri-dédŭ), pridam (pri-dámŭ) shi pridãdeam(?) (pri-dã-deámŭ), pridatã (pri-dá-tã), pridari/pridare (pri-dá-ri) –
1: ãlj dau a cuiva un lucru s-lu aibã di la mini (i cã-lj lu am trã dari di la altu); fac tislimi;
2: pricu-noscu cã chirui tu-alumtã sh-tr-atsea dipun armili sh-alas dush-manjlji s-mi lja sclav;
3: tsãn un zbor la sculii sh-lã spun a ficiorlor lucri tsi au trã nvitsari;
4: nj-bag multã zori (mi furtsedz) tra s-adar un lucru; (mi) paradau; pãrãdusescu
{ro: (se) preda, livra}
{fr: transmettre, confier, livrer, (se) rendre, capituler; ensei-gner}
{en: deliver, surrender, lecture}
ex: vrui s-mi pridau (s-mi-alas acãtsat); pitricu hãbari, i s-tragã nãpoi i sã s-prida, i tu guvã di sharpi sã s-ascundã

§ pridat2 (pri-dátŭ) adg pridatã (pri-dá-tã), pridats (pri-dátsĭ), pridati/pridate (pri-dá-ti) –
1: (lucru) tsi easti dat a unui; tsi easti faptu tislimi;
2: tsi pricunuscu cã ari chirutã alumta shi s-alasã s-hibã loat sclav di dushmanj;
3: zbor tsãnut trã ficiorlji di la sculii cu lucrili tsi lipseashti s-li nveatsã; paradat, pãrãdusit
{ro: predat, livrat}
{fr: livré, delivré, capitulé, enseigné}
{en: delivered, surrendered, lectured}

§ pridari2/pridare (pri-dá-ri) sf pridãri (pri-dắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un lucru easti pridat, un zbor easti pãrãdusit i cariva s-ari paradatã sclav a dushmanlui; fãtseari tislimi, paradari, pãrãdusiri
{ro: acţiunea de a (se) preda, de a livra}
{fr: action de livrer, de (se) rendre, de capituler}
{en: action of delivering, of surrendering}

§ paradau (pá-ra-dáŭ) vb I paraded (pá-ra-dédŭ), paradam (pá-ra-dámŭ) shi paradãdeam(?) (pá-ra-dã-deámŭ), paradatã (pá-ra-dá-tã), parada-ri/paradare (pá-ra-dá-ri) shi paradãdeari/paradãdeare (pá-ra-dã-deá-ri) – (unã cu pridau2)
ex: nu ti paradã ahãntu (nu ts-bagã sh-ahãntã zori)

§ paradat (pá-ra-dátŭ) adg paradatã (pá-ra-dá-tã), paradats (pá-ra-dátsĭ), paradati/paradate (pá-ra-dá-ti) – (unã cu pridat2)

§ paradari/paradare (pá-ra-dá-ri) sf paradãri (pá-ra-dắrĭ) – (unã cu pridari2)

§ paradãdeari/paradãdeare (pá-ra-dã-deá-ri) sf paradãderi (pá-ra-dã-dérĭ) – (unã cu pridari2)

§ pãrãdusescu (pã-rã-dhu-sés-cu) vb IV pãrãdusii (pã-rã-dhu-síĭ), pãrãduseam (pã-rã-dhu-seámŭ), pãrãdusitã (pã-rã-dhu-sí-tã), pãrãdusiri/pãrãdusire (pã-rã-dhu-sí-ri) – (unã cu pridau2)
ex: pãrãduseashti ghini dascalu; furlu nu s-pãrãdusi

§ pãrãdusit (pã-rã-dhu-sítŭ) adg pãrãdusitã (pã-rã-dhu-sí-tã), pãrãdusits (pã-rã-dhu-sítsĭ), pãrãdusiti/pãrãdusite (pã-rã-dhu-sí-ti) – (unã cu pridat2)

§ pãrãdusiri/pãrãdusire (pã-rã-dhu-sí-ri) sf pãrã-dusiri (pã-rã-dhu-sírĭ) – (unã cu pridari2)

(expr: s-virsarã); cãti ori inshit nafoarã aeri
(expr: vã featsit apa-atsea groasã, vã cãcat aeri)?; ãl mãca lailu-sh, cã s-nu easã tu padi alihea nã dzuã
(expr: s-nu si nveatsã tsi s-avea faptã, s-nu s-aflã alihea); aidi s-ishim furi
(expr: s-nã fãtsem furi)

§ ishit (i-shítŭ) adg ishitã (i-shí-tã), ishits (i-shítsĭ), ishiti/ishite (i-shí-ti) – tsi ari vgatã dit un loc ca ncljis shi s-ari dusã tu-un altu loc; (steauã, soari, lunã) tsi s-ari sculatã shi s-alãnceashti pri tser; (earbã, lilici, etc.) tsi ari fitrusitã; dus, vgat, etc.
{ro: ieşit, răsărit; etc.}
{fr: sorti; levé (en parlant des astres); etc.}
{en: who came out, risen (sun, moon, plant); etc.}
ex: ishit ca dit loc; cu ocljilj ishits nafoarã; arãuri ishiti (cu apa virsatã pristi budzã)

§ inshit (in-shítŭ) adg inshitã (in-shí-tã), inshits (in-shítsĭ), inshiti/inshite (in-shí-ti) – (unã cu ishit)
ex: nu easti inshit din casã di-un mes

§ ishat (i-shĭátŭ) adg ishatã (i-shĭá-tã), ishats (i-shĭátsĭ), ishati/ishate (i-shĭá-ti) – (unã cu ishit)

§ inshat (in-shĭátŭ) adg inshatã (in-shĭá-tã), inshats (in-shĭátsĭ), inshati/inshate (in-shĭá-ti) – (unã cu ishit)

§ ishiri/ishire (i-shí-ri) sf ishiri (i-shírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu easi tsiva i cariva; vgari, dutseari, etc.; (fig: ishiri = lãngoari tsi-l fatsi omlu si s-ducã shi s-easã nafoarã (si s-cacã) multu moali (ca apa) sh-tut chirolu; cufoari, tartacutã, diarii, surdisiri, urdinari, urdinat, strãbãteari, strãbatiri, stribãteari, stribatiri, spriimnari)
{ro: acţiunea de a ieşi, de a răsări; etc.; ieşire, răsărire, răsărit}
{fr: action de sortir; de se lever (en parlant des astres ou plantes); etc.}
{en: action of going out, of leaving; of coming out, of rising (sun, moon, plants); etc.}
ex: nu-ari ishiri tu dauãli sucãchi; nu putu s-lji talji ishirea nafoarã (s-lji curmã cufoarea)

§ inshiri/inshire (in-shí-ri) sf inshiri (in-shírĭ) – (unã cu ishiri)
ex: pi iu ari inshirea casa-aestã ageaipi

§ ishari/ishare (i-shĭá-ri) sf isheri (i-shĭérĭ) – (unã cu ishiri)

§ inshari/inshare (in-shĭá-ri) sf insheri (in-shĭérĭ) – (unã cu ishiri)

§ niishit (ni-i-shítŭ) adg niishitã (ni-i-shí-tã), niishits (ni-i-shítsĭ), niishiti/niishite (ni-i-shí-ti) – tsi nu easti ishit; nivgat, nidus, etc.
{ro: neieşit, nerăsărit; etc.}
{fr: qui n’est pas sorti; non levé (en parlant des astres); etc.}
{en: who dit not come out, not risen (sun, moon, plant); etc.}

§ niishi-ri/niishire (ni-i-shí-ri) sf niishiri (ni-i-shírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu nu easi tsiva i cariva; nivgari, nidutseari, etc.
{ro: acţiunea de a nu ieşi, de a nu răsări; etc.}
{fr: action de ne pas sortir; de ne pas se lever (en parlant des astres ou plantes); etc.}
{en: action of not going out, of not leaving; of not coming out, of not rising (sun, moon, plants); etc.}

§ ishitã (i-shí-tã) sf fãrã pl –
1: loclu prit cari easi di iuva lumea;
2: bitisirea-a unui lucru (mes, dzuã, stãmãnã); ishiri, inshiri, ishari, inshari, bitisitã
{ro: eşire}
{fr: sortie}
{en: exit}
ex: tu ishitã simnarã cu tibishirea poarta, tra s-u cunoascã; avdza cãnticlu sh-tu ishita (ishirea) din casã sh-tu turnatã; tu ishita (ishirea) a meslui; tu ishita din hoarã (la mardzinea, tu loclu iu bitiseashti hoara), vai agiundzets tu-un loc iu sã mpartu cãljurli

§ ishitor (i-shi-tórŭ) sn ishitoari/ishitoare (i-shi-tŭá-ri) – casa i udãlu iu s-dutsi omlu tra sã-sh facã apa (s-chishi) i s-easã nafoarã (s-cacã); cãcãstoari, cãcãtor, cãcãriu, mushtirechi, chinefi, hale, hrii
{ro: căcăstoare, latrină, closet}
{fr: latrines, lieux d’aisances}
{en: latrines, lavatory}

{en: obligation, binding, duty}

§ apuhreusi/apuhreuse (a-pu-hré-u-si) sf apuhreusi (a-pu-hre-usĭ) – (unã cu ipuhreusi)

§ ipuhriu-sescu (i-pu-hri-u-sés-cu) (mi) vb IV ipuhriusii (i-pu-hri-u-síĭ), ipuhriuseam (i-pu-hri-u-seámŭ), ipuhriusitã (i-pu-hri-u-sí-tã), ipuhriusiri/ipuhriusire (i-pu-hri-u-sí-ri) – pingu pri cariva cu zorea (sh-cu multã vãrtushami ma s-hibã ananghi) tra s-facã un lucru (tsi el nu va s-lu facã); ãlj caftu a unui sã-nj facã un lucru cã-nj lu ari tãxitã (cã s-ari ligatã, etc.); apuhriusescu, sãluescu
{ro: obliga, forţa}
{fr: obliger, engager, forcer}
{en: oblige, force}

§ ipuhriusit (i-pu-hri-u-sítŭ) adg ipuhriusitã (i-pu-hri-u-sí-tã), ipuhriusits (i-pu-hri-u-sítsĭ), ipuhriusiti/ipuhriusite (i-pu-hri-u-sí-ti) – (om) tsi lipseashti s-lu facã un lucru (cã va i cã nu va, cã easti pimtu cu zorea, cã lu-ari tãxitã, cã s-ari ligatã, etc.); (lucru) tsi lipseashti fãtseari; apuhriusit, sãluit
{ro: obligat, forţat}
{fr: obligé, engagé, forcé}
{en: obliged, forced}

§ ipuhriusiri/ipuhriusire (i-pu-hri-u-sí-ri) sf ipuhriusiri (i-pu-hri-u-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti ipuhriusit s-adarã tsiva; apuhriusiri, sãluiri
{ro: acţiunea de a obliga, de a forţa; obligare, obligaţie}
{fr: sction d’obliger, d’engager, de forcer; obligation}
{en: action of obliging, of forcing}

§ apuhriusescu (a-pu-hri-u-sés-cu) (mi) vb IV apuhriusii (a-pu-hri-u-síĭ), apuhriuseam (a-pu-hri-u-seámŭ), apuhriusitã (a-pu-hri-u-sí-tã), apuhriusiri/apuhriusire (a-pu-hri-u-sí-ri) – (unã cu ipuhriusescu)

§ apuhriusit (a-pu-hri-u-sítŭ) adg apuhriusitã (a-pu-hri-u-sí-tã), apuhriusits (a-pu-hri-u-sítsĭ), apuhriusiti/apuhriusite (a-pu-hri-u-sí-ti) – (unã cu ipuhriusit)

§ apuhriusiri/apuhriusire (a-pu-hri-u-sí-ri) sf apuhriusiri (a-pu-hri-u-sírĭ) – (unã cu ipuhriusiri)

§ ipuhriutico (i-pu-hri-u-ti-có) adg fãrã pl – tsi lipseashti si s-facã fãrã di-altã
{ro: obligatoriu}
{fr: obligatoire, de commande}
{en: compulsory}