DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

aplec3

aplec3 (a-plécŭ) vb I aplicai (a-pli-cáĭ), aplicam (a-pli-cámŭ), aplicatã (a-pli-cá-tã), aplicari/aplicare (a-pli-cá-ri) – hrãnescu un nat cu laptili di la sin; ãlj dau a njiclui s-sugã lapti di la tsãtsã; alãptedz, tsãtsuescu
{ro: alăpta}
{fr: allaiter}
{en: suckle (child), feed (nurse) at the breast}
ex: nu nj-aplicai (nu nj-alãptai) ficiorlu; s-aplec (s-lu-alãptedz) njiclu nãoarã; sh-aplicã (sh-alãptã) njitslji; mã-ta nu-ts avea lapti sh-ti-aplicam (ti-alãptam di la sin) mini

§ aplic (á-plicŭ) (mi) vb I aplicai (a-pli-cáĭ), aplicam (a-pli-cámŭ), aplicatã (a-pli-cá-tã), aplicari/aplicare (a-pli-cá-ri) – (unã cu aplec3)

§ aplicat3 (a-pli-cátŭ) adg aplicatã (a-pli-cá-tã), aplicats (a-pli-cátsĭ), aplicati/aplicate (a-pli-cá-ti) – tsi-lj s-ari datã s-hrã-neascã cu (s-sugã) laptili di la sin; alãptat, tsãtsuit
{ro: alăptat}
{fr: allaité}
{en: suckled (child), fed (nursed) at the breast}
ex: njel aplicat (alãptat)

§ aplicari3/aplicare (a-pli-cá-ri) sf aplicãri (a-pli-cắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva alãpteadzã un njic icã njiclu s-hrãneashti cu laptili tsi-l sudzi di la tsãtsã; alãptari, tsãtsuiri
{ro: acţiunea de a (se) alăpta, alăptare}
{fr: action d’allaiter}
{en: action of suckling (child), of feeding (nursing) at the breast}
ex: aplicarea (alãptarea) a njitslor

§ aplicãtoarã (a-pli-cã-tŭá-rã) sf aplicãtori (a-pli-cã-tórĭ) – oai (caprã) tsi-lj muri njelu (edlu) shi da lapti la un njel (ed) xen (di la altã oai i caprã); aplicãtoari, plicãtoari
{ro: oaie (capră) care dă lapte la un miel (ed) de la altă oaie (capră)}
{fr: brebis (chèvre) qui allaite un autre agneau (chevreau) que le sien}
{en: sheep (goat) nursing a lamb (kid) other than her’s}

§ aplicãtoari/aplicãtoare (a-pli-cã-tŭá-ri) sf aplicãtori (a-pli-cã-tórĭ) – (unã cu aplicãtoarã)

§ plicãtoari/plicãtoare (pli-cã-tŭá-ri) sf plicãtori (pli-cã-tórĭ) – (unã cu aplicãtoarã)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

lapti/lapte

lapti/lapte (láp-ti) sn lãpturi (lắp-turĭ) shi sm lãptsã (lắp-tsã) – luguria albã (muljiturã) tsi easi dit sinlu (tsãtsa) a unei muljari (icã udzirlu a unei pravdã) tsi ari amintatã un njic di putsãn chiro;
(expr:
1: dinti di lapti = un di protslji dintsã tsi-lj scoati njiclu, ndoi mesh dupã tsi s-amintã, sh-cari-lj cad dupã ndoi anj, ca tu loclu-a lor s-lji creascã altsã dintsã tsi va lj-armãnã trã tutã bana;
2: misur cu lapti = misurlu tsi nu easti ghini coptu sh-ari ninga dzamã tu gãrnutsã ca laptili;
3: lapti di-azvesti = muljitura tsi s-fatsi cu cheatra albã (cãlcherea) di-azvesti amisticatã cu apã, sh-cu cari s-buisea casili aoa sh-un chiro;
4: lapti di pulj; lapti di aidoni = lucri tsi nu-ari iuva tu lumi, tsi nu pot si s-facã, ca adutsearea di lapti di pulj, bunãoarã;
5: laptsã di pescu (mash pluralu) = muljitura albã sh-ca gilatinoasã tsi u-alasã cu simintsa-a lor peshtsãlj mascuri tu apã, ti peshtsãlj feamini;
6: lapti bãtut = lapti tsi-lj si scoasi umtul cu bãtearea; dalã;
7: lapti acru = lapti tsi s-acri;
8: lapti di foali = lapti gras di vearã, hertu sh-tsãnut ãn foali tsi s-mãcã multi ori dupã Crãciun;
9: lapti dinjicat = lapti tu cari s-aflã pãni dinjicatã;
10: lapti sh-njari suntu = duc unã banã cu multã vreari sh-cu di tuti;
11: tsi u vrei, cã vaca ts-umpli cãldarea di lapti, sh-tu soni-lj da cu clotsa = tsi u vrei cã un tsã va bunlu, macã tu soni lucrili es arãu;
12: cari s-upãreashti tu lapti suflã sh-tu mãrcat = cari u pãtsã aclo iu eara ananghi si s-afireascã, ma nu s-afiri, s-afireashti tora sh-aclo iu nu easti ananghi)
{ro: lapte}
{fr: lait}
{en: milk}
ex: nã featã cu mãnjli n gechi, u ljai mbratsã fãr s-u ntreghi, cu seati mari u bash ãn gurã, sh-ti saturi di laptili tsi-lj curã (angu-citoari: plosca); laptili s-virsã, s-adunã cu shilji; muldzi lapti shi nu scoati sãndzi; cu ficiorlji s-nu mãts lapti, cã ti pruscuchescu; lapti di pulj s-cãftai di la nãs, sh-lapti di pulj aflai
(expr: ahãntu ti va cã va s-facã ti tini itsido, va s-ts-aducã pãnã sh-lapti di pulj, lucru tsi nu s-aflã iuva!); lj-dinjicarã nã cuvatã di lapti
(expr: dinjicarã nã cuvatã di pãni sh-u bãgarã tu lapti) shi ficiorlu u bitisi tuoarã; avem acasã lapti dultsi, lapti acru, lapti gros, sh-lapti-astãljat; cheali cu lapti acru (pungã ma mari adratã di cheali di noatinj, birbets, oi stearpi tsi armãnjlji u poartã mplinã cu lapti acru i dalã); laptili di buvulitsã easti cama gros; dada adrã lapti cu ariz ti prãndzu

§ lãptar (lãp-tárŭ) sm lãptari (lãp-tárĭ) – omlu tsi poartã, lucreadzã icã vindi laptili

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

mãtricã

mãtricã (mã-trí-cã) sf mãtritsi/mãtritse (mã-trí-tsi) –
1: oai i caprã tsi fitã di putsãn chiro shi da lapti; mãtritsã, muldzarã, muldzarcã;
2: muljari (oai, caprã) tsi hrãneashti (alãpteadzã, tsãtsueashti) njic faptu di-unã altã muljari (oai, caprã); mãturitsã, paramumã, paramanã, alãptãtoari, aplicãtoari
{ro: mănzară, doică, oaie care dă să sugă lapte la un miel fătat de altă oaie}
{fr: brebis laitière; nourrice (femme ou brebis)}
{en: milch (milk giving) sheep; wet-nurse}
ex: tu njilj di oi el ts-spunea di cari mãtricã-i njelu; l-vãtãmarã la mãtritsi (cupia di oi tsi da lapti); aclo el pashti oi mãtritsi; muljerli mãtritsi tsãtsuescu nats xenj

§ mãtritsã (mã-trí-tsã) sf mãtritsã (mã-trí-tsã) – (unã cu mãtricã)

§ mãturitsã (mã-tu-rí-tsã) sf mãturitsi/mãturitse (mã-tu-rí-tsi) shi mãturits (mã-tu-rítsĭ) – (unã cu mãtricã)
ex: nu scoati nica mãturitsili la virdeatsã; nu ari multi mãturits (mãtritsi)

§ mitricã (mi-trí-cã) sf mitritsi/mitritse (mi-trí-tsi) – (unã cu mãtricã)
ex: vidzui ãn hoarã nã muljari mitricã

§ mãtricami/mãtricame (mã-tri-cá-mi) sf mãtricãnj (mã-tri-cắnjĭ) – multimi di oi tsi da lapti shi suntu trã muldzeari
{ro: turmă de oi mulgătoare}
{fr: troupeau de brebis laitières}
{en: herd of milch sheep}
ex: dicara fitarã oili, featsim mãtricãnjli; mãtricãnj (multimi di mãtritsi) sh-curnuti njali vearsã lãpturi la cãsheri

§ mãtricar (mã-tri-cárŭ) sm mãtricari (mã-tri-cárĭ) – picurar di mãtritsi; mitricar
{ro: păstor de oi mulgătoare}
{fr: pâtre de brebis laitières}
{en: shepherd of milch sheep}
ex: mãtricarlji pascu mãtritsili

§ mitricar (mi-tri-cárŭ) sm mitricari (mi-tri-cárĭ) – (unã cu mãtricar)

§ mãtric (mã-trícŭ) vb I mãtricai (mã-tri-cáĭ), mãtricam (mã-tri-cámŭ), mãtricatã (mã-tri-cá-tã), mãtricari/mãtricare (mã-tri-cá-ri) – hrãnescu un njic cu mãcarea tsi-u ciumulescu prota n gurã-a mea; hrãnescu un njic; mitric, ntric, ãntric, nitric, nutric; (fig: mãtric = dau s-mãcã, hrãnescu)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

tsãtsã

tsãtsã (tsắ-tsã) sf tsãtsã (tsắ-tsã) – partea (ca un njic ohtu di carni) tsi easi dininti dit cheptul a muljariljei, cari da laptili cu cari sh-hrãneashti natlu dupã tsi s-amintã; sin, cheptu, udzir (la prãvdzã);
(expr:
1: tsãtsa di tufechi = partea di la tufechi iu s-bagã capsa;
2: lj-dau tsãtsã (a njiclui); lj-dau s-bea tsãtsã = lj-dau a njiclui s-sugã lapti di la tsãtsã;
3: tsãtsã n gurã = etimã, ai un lucru fãrã s-lucredz tri el;
4: escu pi tsãtsã = escu ninga njic;
5: aflu nã tsãtsã s-sug = aflu tsiva di iu (cariva di la cari) pot s-amintu tsiva fãrã ca s-am ananghi s-lucredz;
6: ninga sudzi tsãtsã = easti ninga ageamit, easti ninga cu mintea nicoaptã, easti hazo;
7: canda-aeri ti curmash di tsãtsã = ti portsã ca un cilimean ageamit)
{ro: sân, ţâţă, mamelă}
{fr: sein, mamelle}
{en: breast}
ex: njic ãnj escu, shi nj-ahãrdzescu, suflit di om hrãnescu (angucitoari: tsãtsãli di muljari); dauã cãciubi tu-unã aripã (angucitoari: tsãtsãli di muljari); dzatsi stringu, patru plãngu (angucitoari: tsãtsãli di vacã); patru cãtruvi cu gura nghios shi nu s-vearsã (angucitoari: tsãtsãli di vacã); di tsãtsã sh-lu sãturã; ninga sudzi tsãtsã (sinlu); ficiorlu, cari s-nu plãngã, nu-lj da mã-sa tsãtsã; mutrea-nj tsãtsãli! mutrea-nj cusitsãli!; crutsi cãt nã prunã sum tsãtsa ndreaptã, sumsoarã; s-bãnedz ca vãrã cãtsel orbu, tsãtsã n gurã
(expr: s-ashteptsã s-tsã si da mãcarea etimã); aflarã sh-nãsh aestã tsãtsã shi u sug
(expr: aflarã iu s-ducã tra s-arãdã pri cariva shi s-poatã s-amintã tsiva lishor, fãrã multu lucru); li va tsãtsã n gurã
(expr: li va etimi, fãrã s-facã tsiva ti eali)

§ tsãtsos (tsã-tsósŭ) adg tsãtsoasã (tsã-tsŭá-sã), tsãtsosh (tsã-tsóshĭ), tsãtsoasi/tsãtsoase (tsã-tsŭá-si) – tsi ari tsãtsi mãri
{ro: ţâţos}
{fr: mamelu, qui a de grosses mamelle}
{en: with large breasts}
ex: vaca tsi-aveam eara tsãtsoasã (cu tsãtsã mãri)

§ tsãtsuescu (tsã-tsu-ĭés-cu) vb IV tsãtsuii (tsã-tsu-íĭ), tsãtsueam (tsã-tsu-ĭámŭ), tsãtsuitã (tsã-tsu-í-tã), tsãtsuiri/tsãtsuire (tsã-tsu-í-ri) – ãlj dau a njiclui s-sugã lapti di la tsãtsã; alãptedz (cu tsãtsa)
{ro: alăpta cu ţâţa}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn