ex: diunãoarã nãpãdirã; ti-au nãpãditã unã chiameti di dushmanj

§ nãpãdit (nã-pã-dítŭ) adg nãpãditã (nã-pã-dí-tã), nãpãdits (nã-pã-dítsĭ), nãpãdi-ti/nãpãdite (nã-pã-dí-ti) – (unã cu anãpãdit)

§ nãpãdiri/nãpãdire (nã-pã-dí-ri) sf nãpãdiri (nã-pã-dírĭ) – (unã cu anãpãdiri)

{ro: înfrâna, potoli}
{fr: mettre le frein, brider; maîtriser, tempérer}
{en: bridle, restrain}
ex: nu putu s-nã cãpistruseascã (fig: s-nã stãpueascã); nu putu si s-cãpistruseascã (fig: si s-tsãnã, si s-stãpueascã, si si nfrãneadzã); easti arãu om, nu s-cãpistruseashti (fig: nu s-tsãni di la lucri-arali)

§ cãpistrusit (cã-pis-tru-sítŭ) adg cãpistrusitã (cã-pis-tru-sí-tã), cãpistrusits (cã-pis-tru-sítsĭ), cãpistrusiti/cãpistrusite (cã-pis-tru-sí-ti) – (cal, gumar, mulã) tsi-lj s-ari bãgatã cãpestrul; tsi-lj s-ari dzãsã s-astãmãtseascã, tsi s-facã, iu si s-ducã, etc.
{ro: înfrânat; potolit}
{fr: bridé; maîtrisé, tempéré}
{en: bridled, restrained}

§ cãpistrusiri/cãpistrusire (cã-pis-tru-sí-ri) sf cãpistrusiri (cã-pis-tru-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un cal easti cãpistrusit
{ro: acţiunea de a înfrâna, de a potoli; înfrânare, potolire}
{fr: action de mettre le frein, de brider; de maîtriser, de tempérer}
{en: action of bridling, of restraining}

§ cãpistruescu (cã-pis-tru-ĭés-cu) (mi) vb IV cãpistruii (cã-pis-tru-íĭ), cãpistrueam (cã-pis-tru-ĭámŭ), cãpistruitã (cã-pis-tru-í-tã), cãpistruiri/cãpistruire (cã-pis-tru-í-ri) – (unã cu cãpistrusescu)

§ cãpistruit (cã-pis-tru-ítŭ) adg cãpistruitã (cã-pis-tru-í-tã), cãpistruits (cã-pis-tru-ítsĭ), cãpistrui-ti/cãpistruite (cã-pis-tru-í-ti) – (unã cu cãpistrusit)

§ cãpistrui-ri/cãpistruire (cã-pis-tru-í-ri) sf cãpistruiri (cã-pis-tru-írĭ) – (unã cu cãpistrusiri)

{en: bridled, restrained}

§ nfãrnari/nfãrnare (nfãr-ná-ri) sf nfãrnãri (nfãr-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu si nfãrneadzã tsiva
{ro: acţiunea de a înfrâna, de a înstruni, de a reţine; înfrânare, înstrunire, reţinere}
{fr: action de brider, de retenir}
{en: action of bridling, of restraining}

§ ninfãrnat (nin-fãr-nátŭ) adg ninfãrnatã (nin-fãr-ná-tã), ninfãrnats (nin-fãr-nátsĭ), ninfãrnati/ninfãrnate (nin-fãr-ná-ti) – (calu) tsi nu ari fãrnu; (calu) tsi nu easti nfãrnat s-astãmãtseascã icã si sh-alãxeascã calea; tsi fatsi atseali tsi va cã nu easti tsãnut nãpoi (astãmãtsit, stãpuit, agãlit) di la un lucru; (om dizmãlat, dishutsãt, distorsu) tsi dutsi unã banã mash cu beari, mãcari, muljeri, etc.
{ro: neînfrânat, destrăbălat}
{fr: débridé effréné, débauché}
{en: unbridled, restrained, debauched}
ex: cara ncãlicã calu ninfrãnat (fãrã fãrnu); muljarea tsi u vedz easti ninfrãnatã (dizmãlatã, dishutsãtã)

§ ninfãrnari/ninfãrnare (nin-fãr-ná-ri) sf ninfãrnãri (nin-fãr-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva (tsiva) nu si nfãrneadzã; atsea tsi s-fatsi cãndu un om s-dismalã (s-dishutsã, etc.)
{ro: acţiunea de a nu înfrâna, de a destăbăla; neîn-frânare, destăbălare}
{fr: action de débrider, d’arrêter, de (se) débaucher}
{en: action of unbridling, of halting, of not retaining, of corrupting}
ex: ninfrãnarea-a vetiljei ari vãtãmatã multsã

§ disfãrnu1 (dis-fắr-nu) (mi) vb I disfãrnai (dis-fãr-náĭ), disfãrnam (dis-fãr-námŭ), disfãrnatã (dis-fãr-ná-tã), disfãrnari/disfãrnare (dis-fãr-ná-ri) – alas (slãghescu) fãrnul a calui (a gumarlui) dit mãnã sh-lu-alas ileftir si s-ducã iu va; scot fãrnul a calui (a gumarlui) dit gurã; discãtrãmedz; (fig: mi disfãrnu = duc unã banã arushinoasã, multi ori banã di purnilji, curvãrilji shi pãnghii, etc.; dizbrãnedz, dizmal, distorcu, dishuts, distsingu)
{ro: scoate frâul calului}
{fr: enlever la bride d’un cheval}
{en: take the bridle off the horse}
ex: disfãrnã calu (lj-scoasi frãnlu dit gurã a calui) ca s-lji da apã; di cãndu easti deadun cu nãs, s-disfãrnã (fig: dutsi nã banã di purnilji), sh-nu mata ari dip arshini

§ disfãrnat (dis-fãr-nátŭ) adg disfãrnatã (dis-fãr-ná-tã), disfãrnats (dis-fãr-nátsĭ), disfãrnati/disfãrnate (dis-fãr-ná-ti) – (cal, gumar) tsi-lj s-ari scoasã frãnlu (aghemea, cãtrãmãlu) dit gurã; discãtrãmat
{ro: (cal) căruia i s-a scos frâul}
{fr: (cheval) avec la bride enlevée}
{en: (horse) with the bridle taken off}

§ disfãrnari/disfãrnare (dis-fãr-ná-ri) sf disfãrnãri (dis-fãr-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-disfãrneadzã un cal; discãtrãmari
{ro: acţiunea de a scoate frâul calului}
{fr: action d’enlever la bride d’un cheval}
{en: action of taking the bridle off the horse}

§ disfãrnu2 (dis-fắr-nu) sn disfãrnuri(?) (dis-fắr-nurĭ) – purtarea-a-atsilor tsi vor sã-sh facã mash chefea-a truplui, cu beari, mãcari, glindisiri, pãnghii, purnilji, banã cu mu-ljeri nitinjisiti, etc.; bana nitinjisitã tsi u duc putanili
{ro: desfrâu}
{fr: débauche, dévergondage}
{en: debauchery}

22: nj-acats ureaclja (urecljili) = (i) nu voi s-avdu, nu-nj yini s-pistipsescu atseali tsi avdu, mi-apurisescu, mi ciudisescu, mi-acatsã lãhtara; (ii) ahiurhescu s-cãntu;
23: li dipun (li-aplec) urecljili = nj-pari-arãu di tsiva (tsi-nj s-ari dzãsã i faptã, tsi-am pãtsãtã, etc.); mi tãpinusescu, cãtãdixescu, isihãsescu, dipun (apun, aplec) nãrli, lu-aspindzur caplu, etc.;
24: mi ncalicã pri ureclji = mi stãpueashti, fac cum ãnj si dzãtsi ta s-fac;
25: nj-si dutsi gura la ureclji = nj-easti multã foami; crep di foami; nj-gurleadzã matsãli; am unã foami di lup; nj-intrã luplu tu matsã; nj-aurlã luplu tu pãnticã; nji s-alãcheashti buriclu di foami, etc.;
26: lj-agiumshu la ureaclji = avdzã di mini;
27: lj-intrã prit unã ureaclji sh-lji easi pri-alantã = cum avdi tsiva, cum u-agãrshashti; nu va s-ascultã di urminia tsi-lj si da;
28: ascap ca prit urecljili-a aclui = mizi ascãpai dit unã catastasi greauã;
29: s-ts-u dzãcã preftul dupã ureaclji = s-mori, tra s-tsã dghivãseascã la cap preftul;
30: lu-avea mplin trastul, nica ureclji di gumar tsi nu-avea = s-dzãtsi tr-atsel tsi ari multi lucri tu trastu shi nu shtii tsi ari;
31: ureclj-azvarna = s-dzãtsi tr-astel tsi easti shpion, cari va s-aflã misticadz ascumtsà tra s-li spunã la dushman;
32: gura la ureaclji s-tsã yinã = blãstem: s-tsã si strãmbã gura di dãmblã, s-ti-agudeascã chicuta;
33: cãndu va-nj ved ureaclja = vãrãoarã;
34: (am borgi) pãnã di ureclji = (am borgi) multu mari, nu s-poati ma mari;
35: nu hiu gumar s-mi ncalits pri ureclji = nu hiu om sh-ahãt aplo tra s-mi-alas arãs di caritsido;
36: lu-acats luplu di ureclji = mi aflu tu-unã catastasi greauã mplinã di piriclji, iu pot s-pat nipãtsãtili;
37: tu zori sh-luplu acats di ureclji = cãndu nu pots s-fats altã soi, sh-ai mari ananghi di tsiva, va fats itsido tra s-tsã ndredz huzmetea)
{ro: ureche}
{fr: oreille}
{en: ear}
ex: cu ocljilj nu s-veadi, cu ureaclja s-avdi (angucitoari: vimtul); amirãlu ari ureclji di caprã; furlji-lj tãljarã unã ureaclji; bagã ordzul tu-unã ureaclji di disagã
(expr: tu-unã giumitati di disagã); saricã cu ureclji; va ti-adar ca ureclji di saricã!
(expr: va ti am ca un di cari nu-am ananghi, tsi nu nj-adutsi vãrã hãiri); vrãndalui cãmila coarni, pãnã sh-di ureclji shutã armasi; yinits ca s-lom di ureclji
(expr: s-ascultãm tsi s-dzãtsi); crishtinj, s-loats di ureclji
(expr: s-ascultats!); nu sh-loa di ureclji un cu-alantu
(expr: nu s-aduchea); s-nu-lj mãts urecljili
(expr: s-lu-alash isih) dzua tutã; arãurli gurleadzã di-ts lja urecljili
(expr: di ti asurdzãscu); easti fudul di ureclji
(expr: easti surdu, nu avdi ghini); lu shtiu, easti fudul di ureclji
(expr: easti surdu); sh-acãtsã urecljili
(expr: sta ciudisit, icã lãhtãrsit); adi, Costa, lu-avdu n cali cum sh-acãtsã urecljili
(expr: nchisi s-cãntã); draclu ti-alasã di ureclji
(expr: isihãseshti, arihãtipseshti); li dipusi urecljili
(expr: tãpinusi, cãtãdixi); ti ncãlicarã dratslji pri ureclji
(expr: intrarã dratslji tu tini, ti stãpuescu, fats cum vor dratslji); s-lu ncalicã pri ureclji
(expr: s-lu facã s-adarã cum vor nãsh); a lor nu lã si bati ureaclja
(expr: nu-lj mealã, nu lã easti fricã); a noauã nu nã si bati ureaclja
(expr: nu nã mealã); nu-nj si bati ureaclja
(expr: nu mi mealã, nu mi siclitsescu, nu-nj mãc inima); nã si dusi gura la ureaclji
(expr: cripãm) di foami; nã teasim s-lu lom di ureaclji
(expr: s-durnjim, s-lu furãm somnul); s-tsã u dzãcã dupã ureaclji
(expr: s-mori); nu li bagã di ureaclji tuti
(expr: nu li-aducheashti tuti, nu li tsãni minti tuti); nu ljau di ureaclji limba aestã
(expr: nu u-aduchescu, nu u cunoscu, nu u zburãscu limba); cai lja di urea-clji minciunjli a lui? (cari ascultã, cai lã bagã oarã, cari sh-bagã mintea la minciunjli a lui?)

§ uricljushi/uricljushe (u-ri-cljĭú-shi) sf uricljush (u-ri-cljĭushĭ) – ureaclji njicã
{ro: urechiuşă}
{fr: petite oreille}
{en: small ear}

§ uricljedz (u-ri-cljĭédzŭ) (mi) vb I uricljai (u-ri-cljĭáĭ), uricljam (u-ri-cljĭámŭ), uricljatã (u-ri-cljĭá-tã), uricljari/uricljare (u-ri-cljĭá-ri) – lu-acats di ureclji, lji li frec icã lu trag cãtrã nsus; l-trag di ureclji; l-fac sã-lj creascã urecljili, si s-facã ma mãri
{ro: trage de urechi; creşte urechile}
{fr: tirer les oreilles; accroître les oreilles}
{en: pull somebody’s ears; grow, enlarge one’s ears}
ex: uriclje (lj-criscurã urecljili mãri) ca un gumar; lu uricljai (l-trapshu di ureclji), lj-arupshu urecljili

§ uricljat1 (u-ri-cljĭátŭ) adg uricljatã (u-ri-cljĭá-tã), uricljats (u-ri-cljĭátsĭ), uricljati/uricljate (u-ri-cljĭá-ti) –
1: tsi easti traptu di ureaclji; tsi lj-ari cricutã urecljili; tsi ari ureclji mãri;
2: tsi ari ureclji (mãri) ca di gumar; dãngljat, dãngljinat
{ro: tras de urechi; cu urechile crescute, mari}
{fr: qui s’est fait tirer les oreilles; avec les oreilles accrues}
{en: with pulled ears; with grown, enlarged ears}
ex: easti uricljat (cu ureclji mãri); nu eshti uricljatã (nu tsã s-au traptã urecljili) di multu, ti-atsea azdisish ahãt

§ uricljari/uri-cljare (u-ri-cljĭá-ri) sf uricljeri (u-ri-cljĭérĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu crescu urecljili; atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti traptu di ureclji
{ro: acţiunea de a trage de urechi; de a-i creşte urechile}
{fr: action de tirer les oreilles; d’accroître les oreilles}
{en: action of pulling somebody’s ears; of growing, of enlarging ears}

§ uricljat2 (u-ri-cljĭátŭ) sm, sf uricljatã (u-ri-cljĭá-tã), uricljats (u-ri-cljĭátsĭ), uricljati/uricljate (u-ri-cljĭá-ti) – pravdã (om) cu ureclji mãri; pravdã tsi sh-u-adutsi cu un cal ma njic sh-cari easti sh-cu ureclji mãri; urincljat, gumar, mulã, tar, cãci, shonj, uci, tãronj, dãngã, dãnglãrã (fig: uricljat = un tsi ari ureclji multu mãri)
{ro: măgar; cineva cu urechi mari}
{fr: âne; bête (homme) avec des longues oreilles}
{en: donkey; someone with large ears}
ex: sh-u bãgã s-nu lj-ascapã uricljatlu (gumarlu); va ti mãc, uricljate (gumare)!; aduc gãletsli pri huilidzlji uricljats

§ urincljat (u-rin-cljĭátŭ) sm, sf urincljatã (u-rin-cljĭá-tã), urincljats (u-rin-cljĭátsĭ), urincljati/urincljate (u-rin-cljĭá-ti) – (unã cu uricljat2)
ex: urincljatlu (gumarlu) s-lu-acumpãrãm

{ro: acţiunea de a dori, de a pofti, de a invita; de a ordona, de a comanda; de a dispune, de a stăpâni, de a ursi; dorinţă; poftire; invitare; ordonare, comandare; stăpânire, ursire}
{fr: action de désirer, de convoiter, d’inviter; d’ordonner, de commander; de dominer, de maîtriser, de posséder, de prédestiner}
{en: action of desiring, of inviting; of ordering, of commanding; of ruling, of controlling, of subduing, of predestinating}
ex: ursirea (vrearea, sivdãlu) al ami-rã; tini ursirea (mirachea) a ta ts-u fitsesh; ahtari-lj fu ursirea (scriata)

§ ursitã (ur-sí-tã) sf ursiti/ursite (ur-sí-ti) – atseali tsi suntu numãtsiti di miri cã va patã omlu tu bana-a lui (dit oara tsi s-amintã); ursiri, mirã, njirã, soarti, scriatã, fatãzã, scriiturã, cãsmeti, tihi
{ro: destin, soartă}
{fr: destin, sort}
{en: destiny, fate}
ex: lja-ts tini trei dzãli tru a ta ursitã (mirã); unã ursitã (soarti) urutã angrica; poati si s-mutã ursita shi scriata a dzãnilor; cum lj-easti ursita (scriata) di antreia searã, ashi va-lj si tihiseascã; ashi-lj fu ursita (soartea) s-moarã tu loc axen

§ ursitor (ur-si-tórŭ) adg ursitoari/ursitoare (ur-si-tŭá-ri), ursitori (ur-si-tórĭ), ursitoa-ri/ursitoare (ur-si-tŭá-ri) – (omlu) cari acljamã pri cariva n casã; cari dimãndã; cari dumneashti pristi un crat; cari stãpueashti; (mira) cari scrii soartea-a njiclui cãndu s-amintã; etc.
{ro: cel care pofteşte pe cineva să facă ceva, cel care domneşte peste o ţară, cel care dă ordine, ursitor, etc.}
{fr: qui invite, qui commande, qui domine, qui maîtrise, qui decides la sort de quelqu’un; dominateur; etc.}
{en: who desires, who gives orders, who commands, who dominates, who rules, who decides the fate of someone, etc.}

§ oriste! (o-rís-te) adv, inter – zbor cu cari cariva easti ursit s-intrã n casã (s-lja tsiva, s-facã un lucru, etc.); orse!, ursea!, buiurun
{ro: poftim}
{fr: s’il vous plaît, je vous en prie, veuillez, voilà, tenez!}
{en: please, come in, here you are, here it is, take it, etc.}
ex: oriste (intrã, yinu) la noi

§ orse! (ór-se) adv, inter – (unã cu oriste!)
ex: orse (ursea) nã cafei; Petri, orse!

{ro: opri, împiedica, uzurpa, stăpâni}
{fr: arrêter, entraver, usurper, dominer}
{en: stop, usurp, dominate}
ex: sã zãptãsim (s-acumtinãm) aoatsi pamporea; valea zãptãsi apa din cali; a vãrnui nu-lj tsãnea sã-l zãptãseascã (astãmãtseascã) n cali; zulapea nu s-zãptãseashti (sã stãpueashti, s-tsãni pri loc)

§ zãptãsit (zãp-tã-sítŭ) adg zãptãsitã (zãp-tã-sí-tã), zãptãsits (zãp-tã-sítsĭ), zãptãsi-ti/zãptãsite (zãp-tã-sí-ti) – tsi easti astãmãtsit di la lucrul tsi-l fatsi; tsi easti sum putearea-a unui; zãptisit
{ro: oprit, împiedicat, uzurpat, stăpânit}
{fr: arrêté, entravé, usurpé, dominé}
{en: stopped, usurped, dominated}

§ zãptãsiri/zãptãsire (zãp-tã-sí-ri) sf zãptãsiri (zãp-tã-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-zãptãseashti tsiva
{ro: acţiunea de a opri, de a stăpâni}
{fr: action d’arrêter, d’entraver, d’usurper, de dominer}
{en: action of stopping, of usurping, of dominating}

§ nizãptãsit (ni-zãp-tã-sítŭ) adg nizãptãsitã (ni-zãp-tã-sí-tã), nizãptãsits (ni-zãp-tã-sítsĭ), nizãptãsi-ti/nizãptãsite (ni-zãp-tã-sí-ti) – tsi nu easti zãptãsit; nizãptisit
{ro: neîmpiedicat, neuzurpat}
{fr: qui n’est pas entravé (usurpé, saisi)}
{en: who is not stopped (usurped)}

§ nizãptãsiri/nizãptãsire (ni-zãp-tã-sí-ri) sf nizãptãsiri (ni-zãp-tã-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu nu s-zãptãseashti tsiva; nizãptisiri
{ro: acţiunea de a nu împiedica, de a nu uzurpa}
{fr: action de ne pas entraver (usurper, saisir)}
{en: action of not stopping (usurping)}

§ zãptisescu (zãp-ti-sés-cu) (mi) vb IV zãptisii (zãp-ti-síĭ), zãptiseam (zãp-ti-seámŭ), zãptisitã (zãp-ti-sí-tã), zãptisiri/zãptisire (zãp-ti-sí-ri) – (unã cu zãptãsescu)
ex: cari poati s-lu zãptiseascã (tsãnã, stãpueascã) zgrumatlu-atsel?; zãptisea (du-l, ursea-l) calu ghini; nu easti tu izoti s-u zãptiseascã (s-u tsãnã, s-u stãpueascã); nj-zãptisi tutã cãlãbãlãchea; nu putui s-mi zãptisescu (s-mi tsãn, s-aravdu, s-mi stãpuescu); mini-l zãptisii (mini-l tsãnui); nu shtiu cum mi shishirdisii shi nu-lj zãptisii (nu-lj loai, tsãnui) tsi nj-ari ti dari; sã zãptisim (s-u tsãnem, s-astãmãtsim) aoatsi pamporea

§ zãptisit (zãp-ti-sítŭ) adg zãptisitã (zãp-ti-sí-tã), zãptisits (zãp-ti-sítsĭ), zãptisiti/zãptisite (zãp-ti-sí-ti) – (unã cu zãptãsit)

§ zãptisi-ri/zãptisire (zãp-ti-sí-ri) sf zãptisiri (zãp-ti-sírĭ) – (unã cu zãptãsiri)

§ nizãptisit (ni-zãp-ti-sítŭ) adg nizãptisitã (ni-zãp-ti-sí-tã), nizãptisits (ni-zãp-ti-sítsĭ), nizãptisiti/nizãptisite (ni-zãp-ti-sí-ti) – (unã cu nizãptãsit)

§ nizãptisiri/nizãptisire (ni-zãp-ti-sí-ri) sf nizãptisiri (ni-zãp-ti-sírĭ) – (unã cu nizãptãsiri)

§ azapi/azape (a-zá-pi) sf azãpi (a-zắpĭ) shi azãchi (a-zắchĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-minã ma peagalea; atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti stãpuit (tsãnut, azãptisit); zapi, stãpuiri, azãptisiri;
(expr: lj-fac azapi = lj-dzãc tsi s-facã, l-tsãn s-nu facã un lucru, lu stãpuescu, lu-azãptisescu)
{ro: domolire; restrângere, stăpânire}
{fr: restriction; répression; action de maîtriser}
{en: action of restraining, of controlling someone}
ex: nu pot s-lji fac azapi (s-lu tsãn, s-lu stãpuescu, s-lu-azãptisescu)

§ zapi/zape (zá-pi) sf zãpi (zắpĭ) shi zãchi (zắchĭ) – (unã cu azapi)