Dictsiunar

pãngãn (pãn-gắnŭ) sm, sf, adg pãngãnã (pãn-gắ-nã), pãngãnj (pãn-gắnjĭ), pãngãni/pãngãne (pãn-gắ-ni) – om tsi nu easti crishtin (i cari nu easti turcu i uvreu, ti-atselj tsi suntu turtsã i uvrei); om tsi nu-ari vãrnã pisti; (fig:
1: pãngãn = (i) om arãu, blãstimat, andihristu, tsi nu-ari njilã; expr:
2: gurã pãngãnã = gurã urutã; tsi scoati mash urãtets, lucri-arushinoasi, ngiurãturi din gurã)
{ro: păgân}
{fr: païen}
{en: pagan}
ex: tuts cãts nu suntu crishtinj, s-cljamã pãngãnj; pãngãnjlji njilj di njilj; vrush s-mi mãts, ore, pãngãne (nicrishtine, icã fig: andihriste); pãngãnã (fig: arauã) ti featsish; cari pãngãn di cãni (fig: andihristu di om) cutidzã s-calcã la mini?; am un frati pãngãn (fig: arãu, andihristu); nu vru s-mi-ascultã, pãngãnlu (fig: blãstimatlu); nãpoi lj-apruche pãngãna (fig: andihrista) di ursã sh-nãpoi s-bagã mãna s-lj-acatsã; ari gurã pãngãnã
(expr: scoati mash urãtets din gurã); l-dispuljarã pãngãnjlji furi (fig: oaminlj-arãi, furlji); shoariclu ari gurã pãngãnã (fig: nfãrmãcoasã), tuti lucrurli tsã njergu tersi

§ pãngãr (pãn-gắrŭ) sm, sf, adg pãngãrã (pãn-gắ-rã), pãngãri (pãn-gắrĭ), pãngã-ri/pãngãre (pãn-gắ-ri) – (unã cu pãngãn) pãngãnãtati/pãn-gãnãtate (pãn-gã-nã-tá-ti) sf pãngãnãtãts (pãn-gã-nã-tắtsĭ) – harea tsi-l fatsi un lucru s-hibã pãngãn (arãu, andihristu, blãstimat); pãngãneatsã; (fig: pãngãnãtati = lãvushilji, cãcat, merdu)
{ro: păgânătate, excrement}

{fr: paganisme, excrément}
{en: paganism; excrement}
ex: pãngãnãtati (fig: cãcat) di cãni

§ pãngãneatsã (pãn-gã-neá-tsã) sf pãngãnets (pãn-gã-nétsĭ) – (unã cu pãngãnãtati)

§ pãngãnitescu (pãn-gã-ni-tés-cu) adg pãngãniteascã (pãn-gã-ni-teás-cã), pãngãniteshtsã (pãn-gã-ni-tésh-tsã), pãngãniteshti (pãn-gã-ni-tésh-ti) – tsi ari s-facã cu pãngãnjlji, tsi easti di pãngãn; (ca) di pãngãn; pãngãn
{ro: păgân}
{fr: païen}
{en: pagan}
ex: pãngãniteasca-ts vreari (ca di pãngãn)

§ pãngã-nescu (pãn-gã-nés-cu) (mi) vb IV pãngãnii (pãn-gã-níĭ), pãngã-neam (pãn-gã-neámŭ), pãngãnitã (pãn-gã-ní-tã), pãngãniri/pãn-gãnire (pãn-gã-ní-ri) – nj-arnisescu pistea crishtinã sh-mi fac pãngãn; (fig:
1: (mi) pãngãnescu = (i) (mi) fac om arãu, andihristu; (ii) ljau unã lãngoari urutã di la cariva, mi mulipsescu; (iii) (mi) lãvushescu, mãryescu, murdãripsescu; (iv) mi chish i mi cac pri tsiva i pri cariva; expr:
2: pãngãnescu unã featã = arushinedz unã featã, u bag tu-ashtirnut unã featã (u-ampihiur, u-ambairu), di-aradã, fãrã vrearea-a ljei)
{ro: pângări}
{fr: devenir païen; (se) souiller}
{en: become pagan; dirty (oneself)}
ex: njirdzeats di vã pãngãneats (fig: vã lãvushats); daratslji pãngãnescu (u fac pãn-gãnã) casa; va s-mãritã featili, cãndu nu va s-pãngãneascã (mur-dãripseascã) loclu cu poalili nsus cãtrã soari; s-nu pãngãneascã loclu n fatsa-a soarilui; mãcash cãcat, di ti pãngãnish (fig: lãvushish); mi pãngãnii (fig: mulipsii) di tini; s-pãngãni (fig: s-mulipsi, lo lãngoari di la altu) di lãndzidzã

§ pãngãnit (pãn-gã-nítŭ) adg pãngãnitã (pãn-gã-ní-tã), pãngãnits (pãn-gã-nítsĭ), pãngãniti/pãngãnite (pãn-gã-ní-ti) – tsi ari arnisitã pistea crishtinã
{ro: pângărit}
{fr: devenu païen; souillé}
{en: who became pagan; dirtied (oneself)}
ex: sapã loclu pãngãnit di mbogra di moashi

§ pãngãniri/pãngãnire (pãn-gã-ní-ri) sf pãngãniri (pãn-gã-nírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-pãngãneashti tsiva i cariva
{ro: acţiunea de a pângări}
{fr: action de devenir païen; de (se) souiller}
{en: action of becoming pagan; of dirtying (oneself)}

§ pãngãrescu (pãn-gã-rés-cu) (mi) vb IV pãngãrii (pãn-gã-ríĭ), pãngãream (pãn-gã-reámŭ), pãngãritã (pãn-gã-rí-tã), pãngãriri/pãngãrire (pãn-gã-rí-ri) – (unã cu pãngãnescu)
ex: intrarã dushmanjlji sh-pãngãrirã casa-a Domnului; featsirã aralili tuti, tãljarã bãrbatslji, pãngãrirã
(expr: ambãirarã) featili

§ pãngãrit (pãn-gã-rítŭ) adg pãngãritã (pãn-gã-rí-tã), pãngãrits (pãn-gã-rítsĭ), pãngãriti/pãngãrite (pãn-gã-rí-ti) – (unã cu pãngãnit)
ex: aprucheats voi, tu casili-a voastri, oaminj pãngãrits?

§ pãngãriri/pãngãrire (pãn-gã-rí-ri) sf pãngãriri (pãn-gã-rírĭ) – (unã cu pãngãniri)

§ pãngãnipsescu (pãn-gã-nip-sés-cu) (mi) vb IV pãngãnipsii (pãn-gã-nip-síĭ), pãngãnipseam (pãn-gã-nip-seámŭ), pãngãnipsitã (pãn-gã-nip-sí-tã), pãngãnipsiri/pãngãnipsire (pãn-gã-nip-sí-ri) – (unã cu pãngã-nescu)

§ pãngãnipsit (pãn-gã-nip-sítŭ) adg pãngãnipsitã (pãn-gã-nip-sí-tã), pãngãnipsits (pãn-gã-nip-sítsĭ), pãngãnipsiti/pãn-gãnipsite (pãn-gã-nip-sí-ti) – (unã cu pãngãnit)

§ pãngãnipsi-ri/pãngãnipsire (pãn-gã-nip-sí-ri) sf pãngãnipsiri (pãn-gã-nip-sírĭ) – (unã cu pãngãniri)

§ mpãngãnescu (mpãn-gã-nés-cu) (mi) vb IV mpãngãnii (mpãn-gã-níĭ), mpãngãneam (mpãn-gã-neámŭ), mpãngãnitã (mpãn-gã-ní-tã), mpãngãniri/mpãngãnire (mpãn-gã-ní-ri) – (unã cu pãngãnescu)
ex: mpãngãnirã dush-manjlji bisearica; mpãngãneshti (fig: lãvusheshti) cuvata di lemnu

§ mpãngãnit (mpãn-gã-nítŭ) adg mpãngãnitã (mpãn-gã-ní-tã), mpãngãnits (mpãn-gã-nítsĭ), mpãngãniti/mpãngãnite (mpãn-gã-ní-ti) – (unã cu pãngãnit)

§ mpãngãniri/mpãngãnire (mpãn-gã-ní-ri) sf mpãngãniri (mpãn-gã-nírĭ) – (unã cu pãngãniri)

§ mpãngãn (mpãn-gắnŭ) (mi) vb IV mpãngãnai (mpãn-gã-náĭ), mpãngãnam (mpãn-gã-námŭ), mpãngãnatã (mpãn-gã-ná-tã), mpãngãnari/mpãngãnare (mpãn-gã-ná-ri) – (unã cu pãngãnescu)

§ mpãngãnat (mpãn-gã-nátŭ) adg mpãngãnatã (mpãn-gã-ná-tã), mpãngãnats (mpãn-gã-nátsĭ), mpãngãnati/mpãngãnate (mpãn-gã-ná-ti) – (unã cu pãngãnit)

§ mpãngãnari/mpãngãnare (mpãn-gã-ná-ri) sf mpãngãnãri (mpãn-gã-nắrĭ) – (unã cu pãngã-niri)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

afurisescu

afurisescu (a-fu-ri-sés-cu) (mi) vb IV afurisii (a-fu-ri-síĭ), afu-riseam (a-fu-ri-seámŭ), afurisitã (a-fu-ri-sí-tã), afurisiri/afurisire (a-fu-ri-sí-ri) – lu scot nafoarã dit pistea crishtinã trã lucrili pãngãni tsi ari faptã; aruc anatima (blãstemlu) pri cariva; anatim, anãtimedz, nãtimedz, catãryisescu, cãtãrãsescu, blastim, culedz, huledz, uryisescu
{ro: afurisi, blestema}
{fr: excommunier, anathématiser}
{en: excomunicate, curse}
ex: nã afurisirã preftul; mitrupulitlu grec afuriseashti tuts cãts caftã limba-a lor; tatã-su lu-afurisi (l-blãstimã) la moarti

§ afurisit (a-fu-ri-sítŭ) adg afurisitã (a-fu-ri-sí-tã), afurisits (a-fu-ri-sítsĭ), afurisiti/afurisite (a-fu-ri-sí-ti) – tsi fu scos dit pistea crishtinã trã lucrili uruti tsi ari faptã; anãtimat, nãtimat, cãtãryisit, cãtãrãsit, blãstimat, culidzat, hulidzat, uryisit, nalet
{ro: afurisit, blestemat}
{fr: excommunié, anathématisé, abominable}
{en: excomunicated, abominable, cursed}
ex: vãr nu shtii tsi afurisit (anapud, blãstimat) easti

§ afurisiri/afurisire (a-fu-ri-sí-ri) sf afurisiri (a-fu-ri-sírĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu afuriseashti; anãtimari, nãtimari, cãtãryisiri, cãtãrãsiri, blãstimari, culidzari, hulidzari, uryisiri
{ro: acţiunea de a afurisi, de a blestema; afurisire, blestemare}
{fr: action d’excommunier, d’anathématiser}
{en: action of excomunicating, of cursing}

§ afurizmo (a-fu-riz-mó) sm afurizmadz (a-fu-riz-mádzĭ) – atsea tsi-lj si da a unui (tsi pati un) cãndu easti afurisit di bisearicã; afurisiri, anatimã, natimã, blãstem, cãtarã, uryii
{ro: afurisenie, anatemă}
{fr: excommunication, anathéme)}
{en: exco-munication}
ex: afurizmolu nu lu-agiundzi omlu ndreptu; lu-agiumsi afurizmolu (blãstemlu) a tatã-sui

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

altar

altar (al-tárŭ) sn altari/altare (al-tá-ri) – loc ma-analtu dit un templu (nao) pãngãn iu s-aprindu tseri, s-ardi thimnjamã, s-fac curbãnj, etc. adusi al Dumnidzã; measã dit bisearica crishtinã iu s-fac arãdzli sãmti dit lituryii; trapezã, vimã, ayeavimã, ayeadimã, ayiudimã
{ro: altar}
{fr: autel}
{en: altar}
ex: preftul intrã tu altar (ayiudimã)

§ altari/altare (al-tá-ri) sf altari/altare (al-tá-ri) – (unã cu altar)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

apistii/apistie

apistii/apistie (a-pis-tí-i) sf apistii (a-pis-tíĭ) – harea tsi u-ari atsel tsi nu pistipseashti tu-unã pisti (crishtinã, nturtseascã, etc.); faptul cã un nu-ari nitsiunã pisti; faptul cã nu-i dai besã a unui; harea tsi u-ari atsel tsi s-aspuni bun ma peascumta tsã va arãulu
{ro: lipsă de credinţă, infidelitate, perfidie}
{fr: manque de foi, infidélité, perfidie}
{en: infidelity, treachery}
ex: apistia-a aishtui om u aduchim

§ apistu (á-pis-tu) adg apistã (á-pis-tã), apishtsã (á-pish-tsã), apisti/apiste (á-pis-ti) – tsi easti fãrã pisti; tsi nu easti di pistea-atsilui tsi zburashti (tsi-i turcu trã crishtinj, i crishtin trã turtsi); tsi nu-lj si da besã (la-atseali tsi fatsi i tsi dzãtsi); (un) tu cari omlu nu-ai ncreadiri; (un) tsi nu easti besalã; cari s-aspuni bun ma, peascumta, lj-va arãulu a atsilui tsi-lj fatsi besã; gheaur, pabes, cãur, pãngãn, dinsãz, imansãz
{ro: păgân, necredincios, infidel, perfid}
{fr: infidèle, perfide}
{en: infidel, treacherous}
ex: hii apistu (pabes) sots; cu apistul atsel (cu-atsel pãngãnlu) ti ligash?; mi-alãsã apistul (furlu, pabeslu) cu dzeadzitlu n gurã

§ apistisescu (a-pis-ti-sés-cu) vb IV apistisii (a-pis-ti-síĭ), apistiseam (a-pis-ti-seámŭ), apistisitã (a-pis-ti-sí-tã), apistisi-ri/apistisire (a-pis-ti-sí-ri) – mi fac om tsi nu-ari pisti; mi fac om tsi nu pistipseashti; mi fac apistu, om arãu
{ro: a deveni necredincios}
{fr: ne pas ajouter foi}
{en: become an unbeliever}
ex: apistisi (sh-chiru pistea, s-featsi apistu, om arãu), nu s-poartã ghini

§ apistisit (a-pis-ti-sítŭ) adg apistisitã (a-pis-ti-sí-tã), apistisits (a-pis-ti-sítsĭ), apistisiti/apistisite (a-pis-ti-sí-ti) – tsi sh-ari chirutã (alãsatã, arnisitã) pistea; tsi s-featsi apistu
{ro: care nu crede}
{fr: mécréant}
{en: unbeliever, infidel}

§ apistisi-ri/apistisire (a-pis-ti-sí-ri) sf apistisiri (a-pis-ti-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu pistipseashti

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

arãu2

arãu2 (a-rắŭ) adg arauã (a-rá-ŭã), arãi (a-rắĭ), arali/arale (a-rá-li) – tsi lu-ariseashti s-facã lucri uruti; tsi ari hãri multu slabi (lãi, nibuni); narãu, nibun, slab, lai, tihilai, afishcu, andihristu, urut, cãni, ursuz, pãngãn, vombir, cãtrãcearcu, etc.; (fig:
1: arãu = tsi easti cu puteari; vãrtos, sãnãtos, etc.; expr:
2: ti bag arãu = spun la chivernisi (i altã lumi) lucri tsi-ai faptã shi nu vrei si sã shtibã; ti spun;
3: sh-nãinti arãu (apã tsi curã) sh-nãpoi vali arauã (urutã, lai) = zbor tsi s-dzãtsi tr-atsel tsi nu shtii tsi s-facã cã, nu poati s-aflã tsi cali s-lja, cã tuti cãljurli suntu lãi)
{ro: rău, crud, câinos, ticălos; viguros}
{fr: mauvais, méchant, cruel, affreux; vigoureux}
{en: bad, wicked, evil, cruel; strong, vigorous}
ex: muljarea aestã easti arauã (tihilai); yeatrul ãnj deadi yitrii arali (uruti); cã-i fricã sh-lumea-arauã (slabã); va-nj ts-aflji moartea-arauã; arauã (vãrtoasã) mbãirari fatsi catãrca

§ rãu2 (rắŭ) adg rauã (rá-ŭã), rãi (rắĭ), rali/rale (rá-li) – (unã cu arãu2)

§ arãu3 (a-rắŭ) sn arali/arale (a-rá-li) shi arauã3 (a-rá-ŭã) sf arali/arale (a-rá-li) – hãrli tsi-l fac un lucru s-hibã multu-arãu (s-nu hibã dip bun); arãeatsã, lãeatsã, taxirati, ghideri, etc.;
(expr: araua = mira-atsea laea)
{ro: rău, răutate, nenorocire}
{fr: mal, méchanceté, malheur}
{en: evil, misfortune, calamity}
ex: nu s-adutsi n cali ni cu-arãulu (cu-arãeatsa) ni cu bunlu; cari ti nveatsã tr-arãu, nu ts-va bunlu; s-nu u-aflã arãulu (arãeatsa, taxirãtsli); s-nu u patã arãulu (s-nu cadã pri ea tuti lãetsli); cã eu, di-arãu (lãets), nu pot s-tsã spun; si-arucã n arãului (lj-cad tuti lãetsli pri cap); pats arãulu ma nu-ts talji; mash cã trapshu multi-arali (lãets, ghideri); acats-u feata cã lj-u-adusi araua
(expr: mira-lj lai)!; noaptea-aestã easti-arauã (lãeatsã); vinji oara-a arauãljei
(expr: a mirãljei atsea laea, a taxiratiljei)

§ arãeatsã (a-rã-ĭá-tsã) sf arãets (a-rã-ĭétsĭ) – (unã cu arãu3)
ex: arãetsli (lãetsli) a loclui cãdzurã pristi noi; tsi arãeatsã (taxirati) mari pãtsãm!; undzãli hirbea di arãeatsã; arãslu-a lui eara mplin di-arãeatsã

§ arãutati/arãutate (a-rã-u-tá-ti) sf arãutãts (a-rã-u-tắtsĭ) – (unã cu arãu3)

§ arãu4 (a-rắŭ) adv –
1: hamna, nibun, slab, lai, urut, etc.;
2: multu, cãt ma multu, mash, dip, etc.
{ro: rău; mult}
{fr: mal; beaucoup, complètement}
{en: badly; very, completely}
ex: earam un om arãu (multu) avut; feata eara mushatã arãu (multu); irnjii arãu (ahãndoasã; mash/dip irnjii); scoati-ts oaminj, scoati-arãu (cãt ma multsã); n casã eara arãu (multu) ghini

§ murtarauã (mur-ta-rá-ŭã) adg (mash fiminin) murtarali/murtarale (mur-ta-rá-li) – (muljari) tsi easti multu arauã
{ro: femeie foarte rea}
{fr: très méchante femme}
{en: very mean lady}
ex: ashi greashti murtaraua

§ multarauã (mul-ta-rá-ŭã) adg (mash fiminin) multarali/multarale (mul-ta-rá-li) – (unã cu mur-tarauã)

§ narãu (na-rắŭ) adg narauã (na-rá-ŭã), narãi (na-rắĭ), narali/narale (na-rá-li) – (unã cu arãu2)
ex: mult narauã-nj (arãu-nj) ti mutreashti

§ naraulea (na-rá-u-lea) adv – cu ursuzlãchi, cu arãeatsã, cu oclj-arãi
{ro: cu răutate}
{fr: mèchamment}
{en: with wickedness}
ex: armãnjlji-lj mutrescu naraulea (cu oclj arãi)

§ araulea (a-rá-u-lea) adv – (unã cu naraulea)

§ nrãescu (nrã-ĭés-cu) (mi) vb IV nrãii (nrã-íĭ), nrãeam (nrã-ĭámŭ), nrãitã (nrã-í-tã), nrãiri/nrãire (nrã-í-ri) – mi fac arãu; fac pi altu si s-facã arãu
{ro: înrăi}
{fr: rendre (devenir) méchant}
{en: become (make someone) vicious}
ex: cãtse sã nrãeshti (s-lu schinj, s-lu cãrteshti) cãnili?; cara si nrãeashti, nu pots s-lji aledz tsi va s-dzãcã; lji si nrãi (lj-si featsi cama lai, arauã) pleaga

§ nrãit (nrã-ítŭ) adg nrãitã (nrã-í-tã), nrãits (nrã-ítsĭ), nrãiti/nrãite (nrã-í-ti) – cari s-featsi arãu
{ro: înrăit}
{fr: qui est devenu méchant}
{en: who became vicious}

§ nrãiri/nrãire (nrã-í-ri) sf nrãiri (nrã-írĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-fatsi arãu
{ro: acţiunea de a înrăi}
{fr: action de (devenir) rendre méchant}
{en: action of becoming vicious}

§ ãnrãescu (ãn-rã-ĭés-cu) (mi) vb IV ãnrãii (ãn-rã-íĭ), ãnrãeam (ãn-rã-ĭámŭ), ãnrãitã (ãn-rã-í-tã), ãnrãiri/ãnrãire (ãn-rã-í-ri) – (unã cu nrãescu)

§ ãnrãit (ãn-rã-ítŭ) adg ãnrãitã (ãn-rã-í-tã), ãnrãits (ãn-rã-ítsĭ), ãnrãiti/ãnrãite (ãn-rã-í-ti) – (unã cu nrãit)

§ ãnrãi-ri/ãnrãire (ãn-rã-í-ri) sf ãnrãiri (ãn-rã-írĭ) – (unã cu nrãiri)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

ayi

ayi (áyĭŭ) sm, sf, adg ayi/aye (á-yi), ayi (áyĭ), ayi/aye (á-yi) – (om) tsi easti ayisit di bisearicã trã bana-a lui bunã di pri loc shi tãmãturyiili tsi-ari faptã nãinti shi dupã moarti; sãmtu; (fig:
1: ayi = tsi dutsi unã banã nistipsitã shi ari unã purtari di ayi; expr:
2: shed ca un ayi = shed isih, nu mi min, nu dzãc tsiva;
3: l-fac ayi = l-pãlãcãrsescu multu, mi ngrec, lj-fac rigeai ca la un ayi)
{ro: sfânt}
{fr: saint}
{en: saint}
ex: ayilu di adzã ari faptã multi ciudii; ni mini escu un ayi; ayea (sãmta) ghramã; a ayilor (sãmtsãlor) alãntor; cati dzuã nãs u pãlãcãrsea sh-u fãtsea ayi s-lji greascã
(expr: lji sã ngrica, ca la un ayi); acatsã s-lu pãlãcãrseascã, s-lji cadã, ayi sã-l facã
(expr: sã-lj sã ngreacã, ca la un ayi); dusi ayi si s-facã, di drats nu putu s-ascapã

§ Ayiu- (á-yĭu-) – prifixu tsi va dzãcã sãmtu (ayi) sh-cari s-adavgã dinintea-a numãljei a unui ayi ca, bunãoarã: Ayiu-Nicola, Ayiu-Yeani, etc.
{ro: Sfântu-}
{fr: Saint-}
{en: Saint-}
ex: ea-li iu yini Ayiu-Nicola, ud muceali; muma-a featãljei dusi n pãnãyir la Ayiu-Lja; Ayiu-Nicola, agiutã-mi!

§ Yea- (yĭa-) – forma shcurtã a prifixilor “ayiu-“ shi “ayea-“ ca, bunãoarã: Yea-Anaryir

§ Ayea- (á-yĭa-) – prifixu tsi va dzãcã sãmtã (ayi/aye) sh-cari s-adavgã dinintea-a unei numã ca, bunãoarã: Ayea-Triada, Ayea-Paraschivi, etc.
{ro: Sfânta-}
{fr: Sainte-}
{en: Saint-}

§ Ayea-Triada (Á-yĭa-Thri-ĭá-dha) sf fãrã pl – noima tsi u-ari Dumnidzãlu tu pistea crishtineascã cã easti faptu di trei pãrtsã isea: Dumnidzãlu-Tatã, Dumnidzãlu-Hilj shi Sãmtul Duh; treili fãts a Dumnidzãlui: Tatãl, Hiljlu shi Sãmtul Duh
{ro: Sfânta Treime}
{fr: Trinité}
{en: Trinity}

§ ayiudimã (a-yĭu-dhí-mã) sf ayiudimi (a-yĭu-dímĭ) – loc ma-analtu dit un templu (nao) pãngãn iu s-aprindu tseri, s-ardi thimnjamã, s-fac curbãnj, etc. adusi al Dumnidzã; measã dit bisearica crishtinã iu s-fac arãdzli sãmti dit lituryii; ayeavimã, ayeadimã, trapezã, vimã, altar, altari

{ro: altar}
{fr: autel}
{en: altar}
ex: preftul tu-ayiudimã

§ ayeadimã (a-yĭa-dhí-mã) sf ayeadimi (a-yĭa-dhímĭ) – (unã cu ayiudimã)
ex: nu easti cu cãdeari a omlui nsurat s-calcã tu ayeadimã

§ ayeavimã (a-yĭa-ví-mã) sf ayeavimi (a-yĭa-vímĭ) – (unã cu ayiudimã)

§ vimã (ví-mã) sf vimi (ví-mi) – (unã cu ayiudimã)
ex: tu ayea vimã (scriat shi ayeavimã), nu easti datã s-intrã un om nsurat icã unã muljari mãrtatã

§ ayisescu (a-yi-sés-cu) vb IV ayisii (a-yi-síĭ), ayiseam (a-yi-seámŭ), ayisitã (a-yi-sí-tã), ayisiri/ayisire (a-yi-sí-ri) – fac tsiva (om i lucru) tra s-hibã sãmtu; ayiusescu, sãntisescu, sãntsãscu
{ro: sfinţi}
{fr: sacrer, sanctifier}
{en: sanctify}
ex: s-dutsi omlu s-ayiseascã; s-ayiseascã atsel tsi scoasi-aua; nu ayisescu oaminj asãndzã

§ ayisit (a-yi-sítŭ) adg ayisitã (a-yi-sí-tã), ayisits (a-yi-sítsĭ), ayisiti/ayisite (a-yi-sí-ti) – tsi easti adrat di bisearicã tra s-intrã tu arada-a ayilor; tsi easti sãmtu; ayiusit, sãntisit, sãntsãt
{ro: sfinţit}
{fr: sacré, sanctifié}
{en: sanctified}
ex: tu ayisitlu-a nostru loc; ayisitili-a lor mãnj; trei cãlugãri ayisits; ayisite, cu ljirtari

§ ayisiri/ayisire (a-yi-sí-ri) sf ayisiri (a-yi-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti faptu sãmtu; fãtseari un lucru tra s-hibã sãmtu; ayiusiri, sãntisiri, sãntsãri
{ro: acţiunea de a sfinţi; sfinţire}
{fr: action de sacrer, de sanctifier}
{en: action of sanctifying something}

§ ayimtu (a-yím-tu) adg ayimtã (a-yím-tã), ayimtsã (a-yím-tsã), ayimti/ayimte (a-yím-ti) – tsi easti (faptu) sãmtu; ayisit; sãntisit, sãntsãt
{ro: sfânt, sfinţit}
{fr: sacré, saint, sanctifié}
{en: saint, sanctified}
ex: ayimtsãlj afendzã

§ ayiusescu1 (a-yĭu-sés-cu) vb IV ayiusii (a-yĭu-síĭ), ayiuseam (a-yĭu-seámŭ), ayiusitã (a-yĭu-sí-tã), ayiusi-ri/ayiusire (a-yĭu-sí-ri) – (unã cu ayisescu)
ex: preftul ayiusi apa

§ ayiusit1 (a-yĭu-sítŭ) adg ayiusitã (a-yĭu-sí-tã), ayiusits (a-yĭu-sítsĭ), ayiusiti/ayiusite (a-yĭu-sí-ti) – (unã cu ayisit)
ex: pãni ayiusitã di la pindartu

§ ayiusiri1/ayiusire (a-yĭu-sí-ri) sf ayiusiri (a-yĭu-sírĭ) – (unã cu ayisiri)

§ ayeazmo (a-yĭaz-mó) sm ayeazmadz (a-yĭaz-mádzĭ) – apã ayisitã (vluisitã) tu bisearicã di preftu, yeazmo; (fig: ayeazmo = izvur di apã vluisitã, sãmtã a unui ayi)
{ro: agheazmă}
{fr: eau bénite}
{en: holy water}
ex: biui ayeazmo (apã vluisitã); preftul mi pruscuti cu ayeazmo; earam sh-mini la ayeazmolu-al (fig: izvurlu cu apã sãmtã al) Ayiu-Thanasi

§ yeazmo (yeaz-mó) sm yeazmadz (yeaz-mádzĭ) – (unã cu ayeazmo)
ex: ti pruscuchi cu yeazmo; fui la yeazmo (fig: izvurlu ayisit, cu apã vluisitã)

§ ayizmusescu (a-yiz-mu-sés-cu) vb IV ayizmusii (a-yiz-mu-síĭ), ayizmuseam (a-yiz-mu-seámŭ), ayizmusit (a-yiz-mu-sítŭ), ayizmusiri/ayizmusire (a-yiz-mu-sí-ri) – asprucuchescu cu apã ayisitã; yizmusescu, ghizmusescu, futsescu;
(expr: mi-ayizmusescu (niheamã) = ca mi-ambet ni-heamã)
{ro: aghezmui}
{fr: asperger d’eau bénite}
{en: sprinkle with holy water}
ex: aeri preftul ayizmusi la noi; ayizmusirã casa noauã; nj-si pari cã ayizmusi yinlu

§ ayizmusit (a-yiz-mu-sítŭ) adg ayizmusitã (a-yiz-mu-sí-tã), ayizmusits (a-yiz-mu-sítsĭ), ayiz-musiti/ayizmusite (a-yiz-mu-sí-ti) – asprucuchit cu apã ayisitã; yizmusit, ghizmusit, futsit
{ro: aghezmuit}
{fr: aspergé d’eau bénite}
{en: sprinkled with holy water}

§ ayizmusiri/ayizmusire (a-yiz-mu-sí-ri) sf ayizmusiri (a-yiz-mu-sírĭ) – atsea tsi fatsi un cari ayizmuseashti; yizmusiri, ghizmusiri, futsiri
{ro: acţiunea de a aghezmui; aghezmuire}
{fr: action d’asperger d’eau bénite}
{en: action of sprinkling with holy water}

§ yizmusescu (yiz-mu-sés-cu) vb IV yizmusii (yiz-mu-síĭ), yizmuseam (yiz-mu-seámŭ), yizmusit (yiz-mu-sítŭ), yizmusiri/yizmusire (yiz-mu-sí-ri) – (unã cu ayizmusescu)

§ yizmusit (yiz-mu-sítŭ) adg yizmusitã (yiz-mu-sí-tã), yizmusits (yiz-mu-sítsĭ), yizmusiti/yizmusite (yiz-mu-sí-ti) – (unã cu ayizmusit)

§ yizmusiri/yizmusire (yiz-mu-sí-ri) sf yizmusiri (yiz-mu-sírĭ) – (unã cu ayizmusiri)

§ ghizmusescu (ghiz-mu-sés-cu) vb IV ghizmusii (ghiz-mu-síĭ), ghizmuseam (ghiz-mu-seámŭ), ghizmusit (ghiz-mu-sítŭ), ghizmusiri/ghizmusire (ghiz-mu-sí-ri) – (unã cu ayizmu-sescu)
ex: cati mes preftul ghizmuseashti unã oarã casa; ghizmusi tu tuti cohili

§ ghizmusit (ghiz-mu-sítŭ) adg ghizmusitã (ghiz-mu-sí-tã), ghizmusits (ghiz-mu-sítsĭ), ghizmusiti/ghizmusite (ghiz-mu-sí-ti) – (unã cu ayizmusit)

§ ghizmusiri/ghizmusire (ghiz-mu-sí-ri) sf ghizmusiri (ghiz-mu-sírĭ) – (unã cu ayiz-musiri)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

cac1

cac1 (cácŭ) (mi) vb I cãcai (cã-cáĭ), cãcam (cã-cámŭ), cãcatã (cã-cá-tã), cãcari/cãcare (cã-cá-ri) – scot pãngãneatsã (spreamit, merdu, cãcat) dit mini prit cur; nj-fac apa-atsea groasa; es nafoarã;
(expr:
1: li cãcai = mi-aspãreai multu, lãhtãrsii, li umplui zmeanili, (curlu-nj) seaminã arov di fricã, etc.;
2: li cãcai lucrili; u cãcai huzmetea; mi cãcai analtu; etc. = li feci anapuda lucrili, intrai tu mãri sh-greali cripãri cu-atseali tsi feci;
3: l-lja cãcarea pri cicioari = lj-yini, sh-mizi poati s-ashteaptã si sh-facã apa-atsea groasa;
4: cã-ts cãcai tatã-tu; cacã-lj tatã-su; cacã-lu n cap, etc. = ndauã turlii di ngiurãturi)
{ro: se căca}
{fr: chier}
{en: shit}
ex: s-dusi si s-cacã (s-easã nafoarã); s-cacã tu arudz; cum ved, li cãcash
(expr: lãhtãrsish, li umplush zmeanili di fricã); du-ti la darats, cã-ts cãcai tatã-tu, cã-ts cãcai! (angiurãturã)

§ cãcat1 (cã-cátŭ) adg cãcatã (cã-cá-tã), cãcats (cã-cátsĭ), cãcati/cãcate (cã-cá-ti) – tsi sh-ari faptã apa-atsea groasa; ashi cum easti omlu i pravda dupã tsi ari ishitã nafoarã; ishit nafoarã
{ro: căcat}
{fr: chié}
{en: shit}
ex: cãcatã lugurii
(expr: du-si, bitisi, chiru ipotisea); va si shtibã umplutlu di cãcat, cã lu-ascuchi?

§ cãcari/cãcare (cã-cá-ri) sf cãcãri (cã-cắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-cacã (sh-fatsi apa-atsea groasa, easi nafoarã)
{ro: acţiunea de a se căca}
{fr: action de chier}
{en: action of shitting}
ex: l-lo cãcarea pri cicioari

§ cãcat2 (cã-cátŭ) sm cãcats (cã-cátsĭ) shi sn cãcati/cãcate (cã-cá-ti) – atsea (spreamitlu) tsi scoati omlu (pravda) dit el cãndu s-dutsi di easi nafoarã (dutsi si s-cacã); cacã, cãcãturã, merdu, spreamit, pãngãneatsã, pãngãnãtati; (fig:
1: cãcats, cãcãturi = (i) cuprii, lucri tsi nu-ahãrzescu tsiva; (ii) zboarã goali, glãrinj, bãrcudii, papardeli, curcufexali, etc.; expr:

2: mãcã cãcat = dzãtsi glãrinj, minciunj, etc.;
3: (du-ti di) mãcã cãcat = fudz di-aoa, lja-ts neclu di-aoa cã zburãshti glãrinj;
4: loash cãcat = nu loash tsiva, nu nchirdãsish tsiva;
5: u-agudish ca musca pri cãcat = nu u tihisish ghini;
6: s-adunã ca mushtili pri cãcat = s-adunã multsã tu-un loc tra s-veadã i s-facã tsiva; s-adunã ca mushtili la la njari)
{ro: căcat}
{fr: merde}
{en: shit}
ex: alghina ti-adutsi la njari, shi musca la cãcat

§ cãcãturã (cã-cã-tú-rã) sf cãcãturi (cã-cã-túrĭ) – (unã cu cãcat2)
ex: adunã tuti cãcãturli (cupriili); cãcãturli (fig: glãrinjli, papardelili) tuti va li dzãcã

§ cacã (cá-cã) sf fãrã pl – (unã cu cãcat: tu zborlu-a njitslor, a natslor)

§ cãcãtici (cã-cã-tícĭŭ) sm cãcãtici (cã-cã-tícĭ) – cãcat njic
{ro: căcat mic}
{fr: petit morceau de merde}
{en: little shit}

§ cãcãtescu (cã-cã-tés-cu) adg cãcãteascã (cã-cã-teás-cã), cãcãteshtsã (cã-cã-tésh-tsã), cãcãteshti (cã-cã-tésh-ti) – tsi ari s-facã cu cãcatlu i cãcarea; di cãcat
{ro: de căcat}
{fr: de merde}
{en: of shit, shitty}
ex: u-adrash cãcãteascã
(expr: glãreascã, ca di cãcat, urãtã, murdarã)

§ cãcãcios (cã-cã-cĭósŭ) adg cãcãcioasã (cã-cã-cĭŭá-sã), cãcãciosh (cã-cã-cĭóshĭ), cãcãcioasi/cãcãcioase (cã-cã-cĭŭá-si) – tsi s-dutsi multi ori si s-cacã; tsi lu-acãtsã cufureala; cãcãtos, cufuros, cufuryios; (fig: cãcãcios = (i) om tsi s-aspari lishor, tsi nu lj-u tsãni, tsi nu ari putearea s-facã dip tsiva, bishinos; (ii) om murdar, tsi nu-ahãrzeashti tsiva)
{ro: căcăcios}
{fr: foireux}
{en: who has diarrhea}
ex: ficiorlu-aestu easti multu cãcãcios (fig: lj-easti multu fricã); cãcãcioshlj-aeshti (fig: aeshti, tsi au ahãtã fricã, tsi nu-au putearea s-facã tsiva) va s-cuteadzã s-lã tsãnã cheptu?

§ cãcãtos (cã-cã-tósŭ) adg cãcãtoasã (cã-cã-tŭá-sã), cãcãtosh (cã-cã-tóshĭ), cãcãtoasi/cãcãtoase (cã-cã-tŭá-si) – (unã cu cãcãcios)
ex: a cui easti cãcãtoslu-aestu?; nu ts-u tsãni, cãcãtoase!

§ cãcãstoari/cã-cãstoare (cã-cãs-tŭá-ri) sf cãcãstori (cã-cãs-tórĭ) – casa i udãlu iu s-dutsi omlu tra sã-sh facã apa (si s-chishi) i s-easã nafoarã (si s-cacã); cãcãtor, cãcãriu, chishitor, hale, mushtirechi, ishitor, chinefi, hrii
{ro: latrină}
{fr: latrines, lieux d’aisances}
{en: latrines}
ex: s-dusi la cãcãstoari si sh-facã apa

§ cãcãtor (cã-cã-tórŭ) sn cãcãtoari/cãcãtoare (cã-cã-tŭá-ri) – (unã cu cãcãstoari)

§ cãcãriu (cã-cã-ríŭ) sn cãcãriuri (cã-cã-rí-urĭ) – (unã cu cãcãstoari)

§ cãcãstor (cã-cãs-tórŭ) sm cãcãstori (cã-cãs-tórĭ) –
1: cãcat di shoaric;
2: mixi uscati scoasi dit nari; (fig: cãcãstor = lucru tsi easti multu njic; astrãchit, cãcãrdac, cacafingu, etc.)
{ro: căcat de şoarece; muc uscat}
{fr: crotte de souris; grain de mucosité sec}
{en: mouse dropping}
ex: aflai tu vilendzã cãcãstori (cãcats di shoaric); ts-armasi un cãcãstor (mixi uscati) la nari; cãcãstorlu (fig: astrãchitlu, cacafingul) a daraclui!

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

cãcãredz3

cãcãredz3 (cã-cã-rédzŭ) sm cãcãredz (cã-cã-rédzĭ) shi sn cãcã-readzã (cã-cã-reá-dzã) – merdu (pãngãnãtati, spreamit, cãcat) di caprã, oai, etc.; baligã
{ro: căcărează (de oaie, capră, etc.)}
{fr: crotte (de chèvres, de brebis, etc.)}
{en: dung, droppings (of goats, sheep, etc.)}
ex: padea eara mplinã di cãcãredz di oai; meturã cãcãreadzãli aesti

§ cãcãradzã (cã-cã-rá-dzã) sf cãcãrãdz (cã-cã-rắdz) – (unã cu cãcãredz3)
ex: armãnlu shi arhundu s-hibã, tut cãcãradzã di oai va s-anjurdzeascã

§ gãgãratsã (gã-gã-rá-tsã) sf gãgãrãts (gã-gã-rắtsĭ) – (unã cu cãcãredz3)

§ gãgãreatsã (gã-gã-reá-tsã) sf gãgãrets (gã-gã-rétsĭ) – (unã cu cãcãredz3)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

ca-di-cãni/ca-di-cãne

ca-di-cãni/ca-di-cãne (cá-di-cắ-ni) sm ca-di-cãneanj (cá-di-cắ-neanjĭ) – zbor [angiurãturã, prishcurtari a zborlui “cãcat-di-cãni”], tsi-lj greshti a unui cãndu vrei s-lu fats di-arshini, di doi paradz, vrei s-lu cãtãfroniseshti, s-lu atimiseshti, s-lu tãpinuseshti, etc.
{ro: expresie de înjosire “căcat de câine!”}
{fr: terme d’injure qui signifie littéralement “merde de chien”}
{en: injurious term addres-sed to somebody, meaning literally: “dog shit!”}
ex: ah, cãni, ca-di-cãni (cãcat di cãni), zghili el nãoarã, s-ti bãgarim tu mãnã; s-ti-arãdã, ca-di-cãneanlu! (s-ti-arãdã cãcatlu di cãni!); pãngãn di cãni hii tini, ca-di-cãni, lj-u turnã aleptul gioni

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

cãtarã

cãtarã (cã-tá-rã) sf cãtãri (cã-tắrĭ) – cãftarea tsi u fatsi cariva al Dumnidzã tra s-lj-aducã multi lãets a unui tsi lu-ari ti dushman; lãetsli tsi cad pri caplu-a unui om (di la Dumnidzã i di partea-a fisiljei); blãstem, anatimã, natimã, afurizmo, uryii
{ro: blestem}
{fr: imprécation, malédiction}
{en: curse}
ex: s-nj-ai cãtara (s-nj-ai blãstemlu, s-hii blãstimat)

§ cãtãrãsescu1 (cã-tã-rã-sés-cu) vb IV cãtãrãsii (cã-tã-rã-síĭ), cãtãrãseam (cã-tã-rã-seámŭ), cãtãrãsitã (cã-tã-rã-sí-tã), cãtãrãsiri/cãtãrãsire (cã-tã-rã-sí-ri) – lu scot nafoarã dit bisearica crishtinã trã lucrili pãngãni tsi ari faptã; aruc anatima pri cariva; cãtãrusescu, cãtãryisescu, afurisescu, anãthimedz, nãthimedz, blastim, culedz, huledz, uryisescu
{ro: afurisi, blestema}
{fr: excommunier, anathématiser}
{en: excomunicate, curse}

§ cãtãrãsit1 (cã-tã-rã-sítŭ) adg cãtãrãsitã (cã-tã-rã-sí-tã), cãtãrãsits (cã-tã-rã-sítsĭ), cãtãrãsiti/cãtãrãsite (cã-tã-rã-sí-ti) – tsi fu scos dit bisearicã trã lucrili uruti tsi ari faptã; cãtãrusit, anãthimat, nãthimat, cãtãryisit, blãstimat, culidzat, hulidzat, uryisit, nalet
{ro: afurisit, blestemat}
{fr: excommunié, anathématisé, abominable}
{en: excomunicated, abominable, cursed}
ex: armnj cãtãrãsits (afurisits, dats nafoarã dit bisearicã) di disputadz grets

§ cãtãrãsiri1/cãtãrãsire (cã-tã-rã-sí-ri) sf cãtãrãsiri (cã-tã-rã-sírĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu afuriseashti; anãthimari, nãthimari, cãtãrusiri, cãtãryisiri, culidzari, hulidzari, uryisiri
{ro: acţiunea de a afurisi, de a blestema; afurisire, bleste-mare}
{fr: action d’excommunier, d’anathématiser}
{en: action of excomunicating, of cursing}

§ cãtãrusescu1 (cã-tã-ru-sés-cu) vb IV cãtãrusii (cã-tã-ru-síĭ), cãtãruseam (cã-tã-ru-seámŭ), cãtãrusitã (cã-tã-ru-sí-tã), cãtãrusiri/cãtãrusire (cã-tã-ru-sí-ri) – (unã cu cãtãrãsescu)

§ cãtãrusit1 (cã-tã-ru-sítŭ) adg cãtãrusitã (cã-tã-ru-sí-tã), cãtãrusits (cã-tã-ru-sítsĭ), cãtãrusiti/cãtãrusite (cã-tã-ru-sí-ti) – (unã cu cãtãrãsit)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

cãtratsã

cãtratsã (cã-trá-tsã) sf cãtrãts (cã-trắtsĭ) – ugoadã (tihisiri) tsi adutsi-a omlui tsi u pati, mari dureari shi znjii trupeascã shi sufliteascã; taxirati, distihii, pacus, pacuz, lãeatsã, bilje, biljauã, biljai, bileauã, scangi, scanci, cangi, halã
{ro: nenorocire}
{fr: malheur}
{en: misfortune}
ex: pãtsãm unã cãtreatsã (taxirati)

§ cãtrãcearcu (cã-trã-cĭár-cu) adg cãtrãcearcã (cã-trã-cĭár-cã), cãtrãceartsi (cã-trã-cĭár-tsi), cãtrãceartsi/cãtrãceartse (cã-trã-cĭár-tsi) – tsi lu-ariseashti s-facã lucri uruti shi s-l-aducã a oaminjlor mãri cãtrãts; tsi ari hãri multu slabi (lãi, nibuni); arãu, slab, lai, tihilai, afishcu, ursuz, urut, cãni, pãngãn, vombir, etc.; (fig: tsi easti cu puteari; vãrtos, sãnãtos, etc.)
{ro: rău, răutăcios, crud}
{fr: mauvais, méchant, malin}
{en: bad, evil}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

pãngãnescu

RO:a profana
EN:to profane
FR:profaner
Dictsiunar Armãn-Romãn-Englez-Francez - Mariana Bara 2015

pãngãnŭ

RO:
EN:guilty
FR:
Dictsiunar Armãn-Romãn-Englez-Francez - Mariana Bara 2015