|
|
ligdã
ligdã (líg-dã) sf ligdi/ligde (líg-di) – grãsimea (lãrdia, usãndza) di porcu tuchitã pri foc, arãtsitã sh-tsãnutã (trã earnã) tra si s-bagã tu piti sh-mãcãri; umturã
{ro: untură}
{fr: graisse de porc fondue}
{en: porc shortening}
§ ligdos (lig-dósŭ) adg ligdoasã (lig-dŭá-sã), ligdosh (lig-dóshĭ), ligdoasi/ligdoase (lig-dŭá-si) – tsi easti gras ca ligda; tsi easti adrat cu ligdã; tsi ari ligdã; umturos, lãrdios
{ro: unturos}
{fr: grais, graisseux, qui a de la graisse de porc}
{en: greasy, made with porc shortening}
ex: mãcari ligdoasã (cu multã ligdã, umturã); om ligdos (om cu stranjili lãvoasi di ligdã)
gras
gras (grásŭ) adg grasã (grá-sã), grash (gráshĭ), grasi/grase (grá-si) – (om, pravdã) tsi ari sum cheali un petur gros di grãsimi; greas; (fig: gras = (i) tsi easti gros; tsi-aspuni umflat, mplin; (ii) tsi easti avut; tsi ari arãndzã)
{ro: gras}
{fr: gras}
{en: fat}
ex: s-bãgãm grash sugari si s-frigã; s-aleagã vãrã birbec gras, ta s-talji; carnea easti grasã; deadi ma nclo di nã mulã, grasã-grasã: truplu unã cu cãpulja; lu shtiu mini, easti gras (fig: avut)
§ greas (greásŭ) adg greasã (greá-sã), greash (greáshĭ), greasi/grease (greá-si) – (unã cu gras)
§ grãsic (grã-sícŭ) adg grãsicã (grã-sí-cã), grãsits (grã-sítsĭ), grãsitsi/grãsitse (grã-sí-tsi) – tsi-aspuni niheamã ca gras; tsi easti njic shi mplin; strumbul, durdu, grozdaven
{ro: grăsuliu, grăsuţ}
{fr: grassouillet, dodu}
{en: plump, chubby}
ex: feata-ts easti grãsicã (niheamã ca mplinã, ca grasã)
§ grozdaven (groz-da-vénŭ) adg grozdavenã (groz-da-vé-nã), grozdavenj (groz-da-vénjĭ), grozdaveni/grozdavene (groz-da-vé-ni) – (unã cu grãsic)
§ grãsimi/grãsime (grã-sí-mi) sf grãsinj (grã-sínjĭ) – lugurii tsi ari hãrili-a umtului (a umturãljei, a untulemnului, etc.), s-aspuni umtoasã cãndu dai di ea, alasã urmi umtoasi cãndu cadi pri tsiva shi s-aflã multi ori sum chealea-a omlui sh-a prãvdzãlor, acupirindalui mushcljilj cu un petur suptsãri; grisimi, umtu, umturã, ligdã, lãrdii, untulemnu, usãndzã, etc.
{ro: grăsime}
{fr: graisse}
{en: fat}
ex: multã grãsimi scosh di la porcu
§ grisimi/grisime (gri-sí-mi) sf grisinj (gri-sínjĭ) – (unã cu grãsimi)
§ ngrash (ngráshĭŭ) (mi) vb I ngrãshai (ngrã-shĭáĭ), ngrãsham (ngrã-shĭámŭ), ngrãshatã (ngrã-shĭá-tã), ngrãsha-ri/ngrãshare (ngrã-shĭá-ri) – l-fac s-hibã cama gras di cum easti tora; ngrãshedz; (fig:
1: mi ngrash = fac aveari, bag arãndzã; expr:
2: lu ngrash loclu (dit agru, dit grãdinã, etc.) = lj-bag cuprii a loclui tra s-creascã ma ghini yiptul, zãrzãvãtsli, lilicili, etc.)
lãrdii/lãrdie
lãrdii/lãrdie (lãr-dí-i) sf lãrdii (lãr-díĭ) – grãsimea tsi s-aflã di-aradã sum chealea-a prãvdzãlor (ma multu a porcului); cumãts di grãsimi scoasã di la porcu sh-afumatã tra s-tsãnã multu chiro; usãndzã, usãndzi, axunghi, ligdã, seu
{ro: grăsime, slănină}
{fr: lard, panne de porc}
{en: pork fat, bacon}
ex: lãrdii (ligdã) i umtu; lãrdia mi ngusi; ncãrcarã lãrdii la fãtsearea-a sãpuniljei
§ lardu (lár-du) sm pl(?) – (unã cu lãrdii)
ex: scosh multu lardu di la porcul tsi-l tãljai
§ lãrdios (lãr-di-ósŭ) adg lãrdioasã (lãr-di-ŭá-sã), lãrdiosh (lãr-di-óshĭ), lãrdioasi/lãrdioase (lãr-di-ŭá-si) – tsi easti gras ca lãrdia; tsi easti adrat cu lãrdii; tsi ari sum cheali un petur gros di grãsimi; gras, umturos, ligdos, etc.
{ro: gras, unturos}
{fr: gras graisseux}
{en: fat, greasy}
lighdhã
lighdhã (lígh-dhã) sf lighdhi/lighdhe (lígh-dhi) – unã cu ligdã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: ligdãrãntsid
rãntsid (rắn-tsidŭ) adg rãntsidã (rắn-tsi-dã), rãntsidz (rắn-tsidzĭ), rãntsidi/rãntside (rắn-tsi-di) – (lucru gras, grãsimi, ligdã, usãndzã, unturã, nuts, etc.) tsi s-ari aspartã niheamã, s-ari aludzãtã, cã ari shidzutã nafoarã di multu chiro shi ari loatã un gustu sh-unã anjurizmã acrã ca unã soi di voahã nibunã
{ro: rânced}
{fr: rance}
{en: rancid}
ex: lj-u ded a ghiftãljei grãsimea-atsea rãntsidã; ligda ari unã voahã rãntsidã
§ rãntsidzashti (rãn-tsi-dzásh-ti) vb IV rãntsidzã (rãn-tsi-dzắ), rãntsidza (rãn-tsi-dzá), rãntsidzãtã (rãn-tsi-dzắ-tã), rãntsidzãri/rãntsidzãre (rãn-tsi-dzắ-ri) – (grãsimea) s-fatsi rãntsidã sh-lja un gustu sh-unã anjurizmã nibunã, dupã tsi shadi multu chiro nafoarã tu vimtu
{ro: râncezi}
{fr: devenir rance}
{en: become rancid}
ex: cara umtul nu fu ghini nsãrat, rãntsidzã
§ rãntsidzãt (rãn-tsi-dzắtŭ) adg rãntsidzãtã (rãn-tsi-dzắ-tã), rãn-tsidzãts (rãn-tsi-dzắtsĭ), rãntsidzãti/rãntsidzãte (rãn-tsi-dzắ-ti) – tsi ari loatã un gustu sh-unã anjurizmã nibunã, dupã tsi ari shidzutã multu chiro nafoarã tu vimtu
{ro: râncezit}
{fr: devenu rance}
{en: that became rancid}
§ rãntsidzãri/rãntsidzãre (rãn-tsi-dzắ-ri) sf rãntsidzãri (rãn-tsi-dzắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu unã grãsimi s-fatsi rãntsidã
{ro: acţiunea de a râncezi; râncezire}
§
{fr: action de devenir rance}
{en: action of becoming rancid}
§ arãntsid (a-rắn-tsidŭ) adg arãntsidã (a-rắn-tsi-dã), arãntsidz (a-rắn-tsidzĭ), arãntsidi/arãntside (a-rắn-tsi-di) – (lucru gras, nuts, usãndzã, unturã, etc.)
{ro: rânced}
{fr: rance}
{en: rancid}
§ arãntsidzashti (a-rãn-tsi-dzásh-ti) vb IV arãntsidzã (a-rãn-tsi-dzắ), arãntsidza (a-rãn-tsi-dzá), arãntsidzãtã (a-rãn-tsi-dzắ-tã), arãntsidzãri/arãntsidzãre (a-rãn-tsi-dzắ-ri) – (unã cu rãntsidzashti)
umtu1
umtu1 (úm-tu) sn umturi (úm-turĭ) – grãsimea tsi easti scoasã dit lapti shi tsãnutã tri mãcari;
(expr: cãndu ata ari umtu shtii s-u-adarã pita = zbor tsi va s-dzãcã cã, atumtsea cãndu ai tut tsi-ts lipseashti, pots s-lu fats un lucru)
{ro: unt}
{fr: beurre}
{en: but-ter}
ex: umtul di oi nu fu scumpu stãmãna aestã; draclu oi nu-avea, shi umtu vindea; cara s-nji si scoalã feata va s-vã dau umtu; cum s-tucheashti umtul pri foc; mãni va lom umtul tut; trã earna bãgai un foali di umtu
§ umturã (um-tú-rã) sf umturi/umture (um-tú-ri) – grãsimea (lãrdia, usãndza) di porcu tuchitã la foc, arãtsitã sh-tsãnutã (trã earnã) tra si s-bagã tu piti sh-mãcãri; ligdã
{ro: untură}
{fr: graisse de porc fondue}
{en: porc shortening}
ex: bãgã umturã multã tu ghelã di ti nguseadzã
§ umtos (um-tósŭ) adg umtoasã (um-tŭá-sã), umtosh (um-tóshĭ), umtoasi/umtoase (um-tŭá-si) – tsi easti gras ca umtul; tsi easti adrat cu umtu; tsi ari umtu; umturos
{ro: untos}
{fr: grais, graisseux, qui a du beurre}
{en: greasy, made with butter}
§ umturos (um-tu-rósŭ) adg umturoasã (um-tu-rŭá-sã), umturosh (um-tu-róshĭ), umturoa-si/umturoase (um-tu-rŭá-si) – tsi easti gras ca umtura; tsi easti adrat cu umturã; tsi ari umturã; ligdos, umtos
{ro: unturos}
{fr: grais, graisseux, qui a de la graisse de porc}
{en: greasy, made with porc shortening}
ex: vasili suntu umturoasi canda nu suntu lati cu alsivã
§ untulemnu (un-tu-lém-nu) sn untuleamni/untu-leamne (un-tu-leám-ni) – grãsimea tsi si scoati dit masini trã mãcari (tora si scoati shi dit gãrnutsã di misur, simintsã di bumbac, di ocljul a soarilui, dit susami, etc.); ladi, ljolad;
(expr:
1: aruc (bag) untulemnu pri foc = lu schin, lu cãrtescu ma multu pri cariva tsi easti cãrtit chiola;
2: easti untulemnu pristi apã = easti om ndreptu, dishcljis, cum ãl vedz ashi easti;
3: es ca untulemnul pristi apã = es tu migdani;
usãndzã
usãndzã (u-sắn-dzã) sf usãndzã (u-sắn-dzã) – grãsimea tsi s-aflã di-aradã sum chealea-a prãvdzãlor (ma multu a porcului); usãndzi, axunghi, pasto, pãsto, lãrdii, ligdã
{ro: grăsime, slănină}
{fr: lard, panne de porc}
{en: pork fat, bacon}
§ usãndzi/usãndze (u-sắn-dzi) sf pl(?) – (unã cu usãndzã)
§ axunghi/axunghe (ac-sún-ghi) sf fãrã pl – (unã cu usãndzã)