|
|
andarã
andarã (an-dá-rã) sf andãri (an-dắrĭ) shi andãruri (an-dắ-rurĭ) – ntunearic i negurã (faptã di fum, pulbiri, aburi ishits dit apa tsi s-aflã tu loc, etc.) tsi s-arãspãndeashti tu aerã di nu poati omlu s-veadã ghini sh-diparti; cãtãcnii, cãtãhnii, eamã, negurã; (fig: andarã = (i) mintireaji, arãeatã, acatastasi, atãxii, nearadã, etc.; (ii) niisihii, vrondu, zbor tsi s-arãspãndeashti ca andara pristi tut loclu)
{ro: pâclă, ceaţă, nori de fum sau praf; turbureală, nelinişte, vacarm, alarmă}
{fr: brouillard, nuage de fumée ou poussière; vacarme, allarme}
{en: fog, mist, cloud of smoke or dust; uproar, alarm}
ex: tsi andarã (negurã) s-featsi di fum; andarã (negurã) di pulbiri; tu horli-a noastri eara andarã (fig: mintireaji, niisihii); si s-ducã andarã (fig: si s-ducã ca andara pristi tut loclu); s-u-ardu pãnea astã searã, sã-lj si ducã andarã (fig: si s-avdã pristi tut loclu); tsi andarã (arãeatã, acãtãstãsii) easti tu-aestã casã!
asun
asun (a-súnŭ) vb I asunai (a-su-náĭ), asunam (a-su-námŭ), asunatã (a-su-ná-tã), asunari/asunare (a-su-ná-ri) – agudescu pri tsiva tra sã scoatã (s-facã) un vrondu; scot (fac) un vrondu; s-avdi tsiva; sun, nsun, bat, agudescu;
(expr:
1: ts-asun unã, tsã li-asun = ti-agudescu, ti bat;
2: nj-asunã sãhatea = nj-yini oara)
{ro: suna; bate, lovi}
{fr: sonner; battre, frapper}
{en: make a noise; ring a bell; beat, strike}
ex: asunã (bati) ficiorlu la poartã; asuna (bãtea, s-avdza) chiprili-a caljlor n dipãrtari; cãmbãnjli asunã (bat); gãrgãricili, atsia di-atsia, asuna (bãtea); arãzboilu asunã (fatsi lavã) dipriunã; nu shtiu tsi-asunã (tsi s-avdi) prit casã; ved cã lj-asunj (li-agudeshti unã di-alantã) lirili n gepi; nu pot si shtiu cãti va lj-aibã asunatã
(expr: u-avea bãtutã, lj-avea datã, lj-avea plãscãnitã) a muljari-sai; nu ti dau cã va ti-asunã
(expr: va ti batã)
§ asunat (a-su-nátŭ) adg asunatã (a-su-ná-tã), asunats (a-su-nátsĭ), asunati/asunate (a-su-ná-ti) – faptã lavã; sunat, nsunat, bãtut, agudit
{ro: sunat; bătut, lovit}
{fr: sonné; battu, frappé}
{en: made a noise; ringed a bell; beaten, struck}
§ asunari/asunare (a-su-ná-ri) sf asunãri (a-su-nắrĭ) – atsea tsi fatsi cariva tsi-asunã; sunari, nsunari, bãteari, agudiri
{ro: acţiunea de a suna, de a bate, de a lovi; sunare; batere, lovire}
{fr: action de sonner, de battre, de frapper}
{en: action of making a noise; of ringing a bell, of beating, of striking}
ex: el sh-u frãndzi toaca di-asunari (agudiri)
§ asunãtor (a-su-nã-tórŭ) adg asunãtoari/asunãtoare (a-su-nã-tŭá-ri), asunãtori (a-su-nã-tórĭ), asunãtoari/asunãtoare (a-su-nã-tŭá-ri) – tsi asunã, tsi bati, tsi agudeashti
{ro: sunător}
{fr: qui sonne; sonnant, qui frappe}
{en: who makes a noise; who rings (a bell); who beats, who strikes}
§ asunãturã (a-su-nã-tú-rã) sf asunãturi (a-su-nã-túrĭ) sf – vrondul tsi s-fatsi cãndu asunã tsiva; vrondu, crot, ghiurultii, yiurultii, larmã, lavã, longi, loscut, pãlturã, sãlã-vati, vreavã, zbuc
crot1
crot1 (crótŭ) sm pl(?) – lavã, vreavã, vrondu, yiurultii, larmã, longi, loscut, pãlturã, sãlãvati, crot, zbuc
{ro: zgomot}
{fr: bruit}
{en: noise}
dãndãnã
dãndãnã (dãn-dã-nắ) sm dãndãnadz (dãn-dã-nádzĭ) – vrondul mari tsi s-fatsi la unã ziafeti (numtã, cãvgã, etc.); cãvgã cu vrondu mari; dãndãnai, larmã, lavã, shimãtã, ncãceari, cãvgã, cãvgãturã, giurgiunã, etc.; (fig: dãndãnadz sm pl = oaminj tsi fac mash shimãtã shi lumea nu poati s-bãneadzã isihi cu nãsh; scandaljari, shimãtadz)
{ro: dandana, ceartă}
{fr: querelle, noise}
{en: quarrelling}
ex: dãndãnã s-featsi n hoarã cu nunta; s-featsi mari dãndãnã; nu mi meastic cu dãndãnadzlji (scandaljari, shimãtadz)
§ dãndãnai/dãndãnae (dãn-dã-ná-i) sf dãndãnãi (dãn-dã-nắĭ) – (unã cu dãndãnã)
ex: di-unã dadã lai, mari dãndãnai; fac hoara dãndãnai
fãsãrii/fãsãrie
fãsãrii/fãsãrie (fã-sã-rí-i) sf fãsãrii (fã-sã-ríĭ) – vrondu mari tsi s-avdi cu bots analti sh-amisticati, cu agudituri di cicioari, di ciocuti, etc.; alãxiri di zboarã greali namisa di doi i ma multsã oaminj (ti lucri trã cari nu s-aduchescu); ghiurultii, yiurultii, larmã, lavã, tãvãturã, bãtãturã, cãvgã, ncãciturã, ncãceari, filunichii, etc.
{ro: tapaj; ceartă}
{fr: bruit, tapage; fâcherie}
{en: loud noise, uproar; quarrel}
ghiurultii/ghiurultie
ghiurultii/ghiurultie (ghĭu-rul-tí-i) sf ghiurultii (ghĭu-rul-tíĭ) – vreava mari tsi s-avdi cãndu sh-alãxescu zboarã greali shi agudituri, doi i ma multsã oaminj tsi si ncaci; yiurultii, giurgiunã, giufã, larmã, lavã, longi, loscut, pãlturã, sãlãvati, vreavã, crot, vrondu, zbuc, shimãtã, ncãceari, cãvgã
{ro: zgomot, tărăboi, tapaj, dandana, ceartă}
{fr: bruit, tapage, vacarme, querelle, noise}
{en: loud noise, uproar, quarrel}
ex: noi fatsim ahãtã ghiurultii (vreavã); tu ghiurultii, dauã muljeri furã vãtãmati; nu ti mintea tu ghiurultii (cãvgã)
§ yiurultii/yiurultie (yĭu-rul-tí-i) sf yiurultii (yĭu-rul-tíĭ) – (unã cu ghiurultii)
§ giurgiunã (gĭur-gĭú-nã) sf giurgiuni/giurgiune (gĭur-gĭú-ni) – (unã cu ghiurultii)
§ giufã (gĭu-fắ) sm giufadz (gĭu-fádzĭ) – (unã cu ghiurultii)
§ ghiurultagi (ghĭu-rul-ta-gí) sm ghiurultageadz (ghĭu-rul-ta-gĭádzĭ) – un tsi fatsi multu vrondu; un tsi lu-arãseashti si sã ncaci; cãvgãgi, cãvgãngi, focurusã
{ro: zgomotos, certăreţ}
{fr: tapageur, querelleur}
{en: rowdy, uproarious}
lavã
lavã (lávã) sf fãrã pl – larmã, longi, loscut, yiurultii, ghiurultii, pãlturã, sãlãvati, longi, vreavã, crot, vrondu, zbuc
{ro: zgomot}
{fr: bruit, vacarme, tumulte}
{en: noise, uproar}
ex: di-a fumeljlor lavã (larmã); jujul tsi avdzã lavã, s-dishtiptã shi bãgã s-aurlã
§ larmã (lár-mã) sf pl(?) – (unã cu lavã)
ex: s-avdza larmã (lavã, vrondu) mari, parcã si ncãcea; tsi fats larmã (tsi aurlji)?
§ lãvãsescu (lã-vã-sés-cu) vb IV lãvãsii (lã-vã-síĭ), lãvãseam (lã-vã-seámŭ), lãvãsitã (lã-vã-sí-tã), lãvãsiri/lãvãsire (lã-vã-sí-ri) – fac lavã
{ro: face zgomot}
{fr: faire du bruit}
{en: make noise}
ex: lãvãsea (fãtsea lavã) scamnul, zghilea arãzboilu
§ lãvãsit (lã-vã-sítŭ) adg lãvãsitã (lã-vã-sí-tã), lãvãsits (lã-vã-sítsĭ), lãvãsiti/lãvãsite (lã-vã-sí-ti) – tsi ari faptã lavã
{ro: care a fãcut zgomot}
{fr: qui a fait du bruit}
{en: that made a noise}
§ lãvãsiri/lãvãsire (lã-vã-sí-ri) sf lãvãsiri (lã-vã-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva fatsi lavã
{ro: acţiunea de a face zgomot}
{fr: action de faire du bruit}
{en: action of making noise}
§ lãvãturã (lã-vã-tú-rã) sf lãvãturi (lã-vã-túrĭ) – lavã (vrondu, larmã, ghiurultii, pãlturã, etc.) multu mari; (fig: lãvãturã = om tsi zburashti cu boatsi analtã, om tsi-aurlã)
{ro: zgomot mare}
{fr: grand bruit, vacarme, tumulte}
{en: noise, uproar}
ex: hii lãvãturã (fig: om cu gura mari, tsi-aurlã), nu pot s-ti avdu
longi/longe
longi/longe (lon-gi) sf longi (lón-giĭ shi lón-gi) – vrondu shi lavã ahãntã mari di lu-asurzeashti omlu (di-lj lja urecljili); amisticãturã di multi turlii di bots (vronduri, lavã, loscuti, etc.); vreavã, loscut, larmã, halat, lavã, lãvãturã, pãlturã, ghiurultii, yiurultii, tãvãturã, fãsãrii, shimãtã, etc.
{ro: gălăgie, vacarm, zgomot}
{fr: bruit, tumulte, vacarme}
{en: noise, tumult, turmoil, uproar}
ex: mari longi (lavã, halat) featsit
loscut1
loscut1 (lós-cutŭ) sn loscuti/loscute (lós-cu-ti) – asunãturã, crot, cursu, ghiurultii, yiurultii, larmã, lavã, longi, pãlturã, sãlãvati, vreavã, vrondu, zbuc
{ro: zgomot}
{fr: bruit, vacarme}
{en: noise, uproar}
ex: un loscut (vreavã) s-avdi; eara unã lavã sh-un loscut (vrondu); loscut (lavã) mari trã sursiri
pãlturã
pãlturã (pãl-tú-rã) sf pãlturi (pãl-túrĭ) – larmã, lavã, longi, loscut, yiurultii, ghiurultii, sãlãvati, longi, vreavã, crot, vrondu, zbuc
{ro: zgomot}
{fr: bruit, vacarme, tumulte}
{en: noise, uproar, racket}
ex: cãndu avdzã pãltura (vrondul) di nafoarã, aroputlu di ploai