|
|
forimã
forimã (fó-ri-mã) sf furemati/furemate (fu-ré-ma-ti) – stranjili cu cari si nveashti (s-alãxeashti) cariva; soea di stranji tsi li poartã cariva; furishauã, custumi, portu, alãxãmintu, tãcãmi
{ro: port, costum, fel de a se îmbrăca}
{fr: costume, vêtement, façon de s’habiller}
{en: costume, dress, way of dressing}
§ furishauã (fu-ri-shĭá-ŭã) sf furishei (fu-ri-shĭéĭ) – (unã cu forimã)
alãxescu
alãxescu (a-lãc-sés-cu) (mi) vb IV alãxii (a-lãc-síĭ), alãxeam (a-lãc-seámŭ), alãxitã (a-lãc-sí-tã), alãxiri/alãxire (a-lãc-sí-ri) –
1: ljau (dau) un lucru trã un altu lucru (di idyea soi i cu idyea tinjii); fac un lucru tu loclu-a altui shi el va s-facã lucrul a meu; etc.
2: ãnj scot stranjili veclji (murdari) tra si-nj bag altili nali (curati, di-altã soi, etc.); mi nvescu cu stranji nali;
(expr:
1: alãxirã nealili = s-isusirã (feata sh-ficiorlu);
2: alãxescu paradzlji = dau (aspargu) unã carti mari di paradz trã alti cãrtsã ma njits cu idyea tinjii;
3: mi-alãxii tu fatsã = nu mi-ariseashti catastasea tu cari mi aflu;
4: nu nj-alãxeashti cu tsiva = nu s-aleadzi di mini, easti unã soi cu mini;
5: alãxescu calea = aleg unã altã cali; mi duc pri altã cali;
6: va lj-alãxescu Stã-Vinjirea tsi yini = va-l vatãm)
{ro: schimba, schimba îmbrăcămintea; îmbrăca în haine noi}
{fr: changer; changer de linge, changer de vêtements, habiller dans des habits neufs}
{en: change; change clothes, dress in a new suit}
ex: nu easti cum eara, s-alãxi multu; ca s-vrei, alãxea cu noi; ai s-alãxescu calea
(expr: s-aleg, s-mi duc pri altã cali); s-alãxim stranjili; alãxea-ti! (bagã-ts alti stranji tu loclu-a atsilor veclji!); aseara mi-alãxii (nj-bãgai stranji curati); adzã lu-alãxii cu cãmeashi ca cartea; alãxits-vã tu albi (nvishtets-vã tu stranji albi); tu tsiva nu lj-alãxea (tu tsiva nu s-alidzea di el); alãxirã nealili
(expr: s-isusirã) shi dupu trei mesh featsirã numta; u-alãxish
(expr: u-asparsish) lira?; dinãoarã s-alãxi tu fatsã sh-aduchi cã sh-avea datã zborlu, si-lj da ficiorlu; va ts-alãxescu Stã-Vinjirea
(expr: va ti fac s-nu yiurtiseshti Stã-Vinjirea tsi yini; va dzãcã, va ti vatãm)
§ alãxit (a-lãc-sítŭ) adg alãxitã (a-lãc-sí-tã), alãxits (a-lãc-sítsĭ), alãxiti/alãxite (a-lãc-sí-ti) –1: cari lja (da) un lucru trã un altu lucru (di idyea soi i cu idyea tinjii); cari fatsi un lucru tu loclu-a altui (ca el s-lu facã lucrul a lui); etc.
2: cari-sh scoati stranjili veclji (murdari) tra s-bagã altili nali (curati, di-altã soi, etc.); cari sã nveashti cu stranji nali
{ro: schimbat, care şi-a schimbat îmbrăcămintea; îmbrăcat în straie noi}
{fr: changé; qui a changé de linge; qui s’est habillé dans des habits neufs}
{en: changed; who is dressed in a new suit; who has changed clothes}
custumi/custume
custumi/custume (cus-tú-mi) sf custunj (cus-túnjĭ) – stranjili cu cari si nveashti (s-alãxeashti) cariva; soea di stranji tsi li poartã cariva; soea di stranji tsi li poartã oaminjlji (bãrbatslji shi muljerli) dit unã mileti, cari suntu-ahoryea di soea di stranji purtati di-unã altã mileti; portu, alãxãmintu, tãcãmi, forimã, furishauã
{ro: port, costum}
{fr: costume}
{en: costume, dress}
furishauã
furishauã (fu-ri-shĭá-ŭã) sf – vedz tu forimã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: forimãportu1
portu1 (pór-tu) (mi) vb I purtai (pur-táĭ), purtam (pur-támŭ), purtatã (pur-tá-tã), purtari/purtare (pur-tá-ri) – duc lucri dit un loc tu altu; ljau un lucru (lu-analtsu, l-tsãn tu mãnã i deanumirea, etc.) sh-lu duc iuva; ncarcu lucri tu-unã amaxi (pi-un gumar, cal, etc.) sh-li duc tu-un altu loc; (pravda) tradzi dupã ea unã furtii; aportu;
(expr:
1: mi (lji) portu = mi (lji) duc; mi mut;
2: mi portu ghini (arãu) cu cariva = lj-zburãscu mushat (urut) shi-lj fac bunets (lãets) a unui;
3: lj-portu gailelu, frundida, angãtanlu, etc. = lu-agiut tra s-aibã tut tsi-lj lipseashti, l-mutrescu ma s-hibã lãndzit, etc.;
4: lj-portu cu dauãli mãnj; lj-portu cu saclu = lj-aduc di tuti, cãti pot;
5: portu njic (tu pãnticã) = hiu greauã, ncãrcatã, cu sartsinã;
6: portu corlu = trag corlu, intru tu frãmtea-a corlui;
7: portu zboarã = dzãc (duc) zboarã (ma multu minciunoasi) di un sh-di-alantu; cacuzburãscu;
8: l-portu cu zborlu = lj-dzãc zboarã minciunoasi shi-lj tãxescu cã va s-fac un lucru (cu tuti cã shtiu ghini cã nu va-l fac, mash tra s-lu-amãn shi s-mi-alasã isih);
9: lj-portu frica (vrearea, inatea, dushmãnilja, tinjia, etc.) = aduchescu trã el fricã (vreari, inati, dushmãnilji, tinjii, etc.);
10: lj-portu numa = nj-bãgarã numa-a lui la pãtidzari; am idyea numã, lj-am numa, lj-duc numa;
11: portu (un stranj) = hiu nviscut (cu-un stranj);
12: portu (stranji) lãi = hiu di jali;
13: s-poartã… = s-poartã (stranjili) dupã cum easti moda; easti la modã; tora easti adetea ca lumea si sã nveascã cu…;
14: stranjlu easti purtat = easti veclju, aros, aruptu;
15: poartã apã shi bea yin = itsi lucru fats, nu easti arshini)
{ro: purta, conduce}
{fr: porter, conduire}
{en: carry, lead}
ex: poartã-ti cum prindi; tsi u portu ea deanumir?; tutã lumea s-purtã (s-dusi) aclo; poartã-ti cum u va loclu, nu cum tsã shtii; cãndu vruta corlu poartã
(expr: l-dutsi, l-tradzi); cãrvanea u-alasã s-u poartã (s-u ducã) cum shtii cãlãuza; purtai nã pãreaclji di stranji nimtseshtsã; portu apã (aduc apã cu mini); mini li purtai (li-adush cu mini); tutã lumea s-purtã
(expr: vinji, s-mutã) aclo; shtii si s-poartã
(expr: ari buni prãxi); s-purta cãt putea cama ghini cu dunjaea; s-lji poartã cu dauãli mãnj
(expr: s-lj-aducã di tuti); tihea s-lji poartã cu saclu
(expr: s-lj-aducã di tuti)
§ purtat (pur-tátŭ) adg purtatã (pur-tá-tã), purtats (pur-tátsĭ), purtati/purtate (pur-tá-ti) – tsi easti dus dit un loc tu altu; apurtat