ex: mi afãnsii (slãghii multu) di lãngoari

§ afãnsit (a-fãn-sítŭ) adg afãnsitã (a-fãn-sí-tã), afãnsits (a-fãn-sítsĭ), afãnsiti/afãnsite (a-fãn-sí-ti) – (unã cu afãnisit)

§ afãnsiri/afãnsire (a-fãn-sí-ri) sf afãnsiri (a-fãn-sírĭ) – (unã cu afãnisiri)

§ afãnizmo (a-fã-niz-mó) sm afãnizmadz (a-fã-niz-mádzĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu tsiva s-cãtãstrãpseashti; afanizmo, halazmo, ciupulic, colonja, afãnisiri, cãtãstrãpsiri, prãpãdiri, pustixiri, sutrupsiri, cãipusiri
{ro: distrugere, dezastru, ruină}
{fr: anéantissement, destruction, ruine totale}
{en: complete destruction, annihilation, disaster}

§ afaniz-mo (a-fa-niz-mó) sm afanizmadz (a-fa-niz-mádzĭ) – (unã cu afãnizmo)
ex: arma-aestã easti afanizmo trã dushmanjlj-a noshtri

§ halazmo (ha-laz-mó) sm halazmadz (ha-laz-mádzĭ) – (unã cu afãnizmo)

§ apuneari1/apuneare (a-pu-neá-ri) sf apuneri (a-pu-nérĭ) – (unã cu apuniri1)

§ apus3 (a-púsŭ) adg apusã (a-pú-sã), apush (a-púshĭ), apusi/apuse (a-pú-si) – tsi nu easti analtu (ashi cum suntu di-aradã altsã, i alti lucri, di soea-a lui); tsi easti di boi njicã; scundu, scurtu, shcurtu, scurtac, scurtabac, shcurtabac, njic, minut
{ro: scund}
{fr: de petite taille}
{en: of small stature}
ex: casa apusã (nu para-analtã); cu grairi apusi (scãdzuti, peanarga, tãpinusiti)

ex: soarili eara trã ascãpitari (apuneari)

§ ascãpitatã (as-cã-pi-tá-tã) sf fãrã pl –
1: atsea tsi s-fatsi cãndu apuni soarili (ninti ca si s-alasã seara); apunearea-a soarilui;
2: partea cãtã iu ascapitã soarili; ascapit, ascapitã, ascãpitat, scapit, scapitã, scãpitat, scãpitatã; (fig: ascãpitatã = mardzinea (a loclui, a lumiljei); bitisita (a banãljei); diparti, “dupã soari”)
{ro: scapăt, apusul soarelui; Apus}
{fr: coucher du soleil, tombée du jour, ponant; ouest}
{en: sunset, sundown; West}
ex: di cãndu creapã dzua shi pãn tu-ascãpitatã; s-alumtarã ashi di dimneatsa pãnã tu ascãpitata-a soarilui; data shi ascãpitata-a soarilui; cãtrã tu-Ascãpitatã mutreashti; unlu apucã cãtrã tu Data-a soarilui, alantu cãtrã tu Ascãpitatã (partea cãtã iu cheari soarili)

§ ascapit3 (as-cá-pitŭ) sm fãrã pl – (unã cu ascãpitatã)
ex: di dimineatsa pãn tu-ascapit (ascãpitari); pãn tu-ascapitlu (ascãpitata) di soari; s-dusi pãn la-ascapitlu-a loclui (fig: mardzinea-a loclui, dupã soari); him tu-ascapit (fig: bitisita-a banãljei)

§ ascapitã (as-cá-pi-tã) sf fãrã pl – (unã cu ascãpitatã)
ex: tu ascapita (ascãpitata) a soarilui

§ scapit2 (scá-pitŭ) vb I scãpitai (scã-pi-táĭ), scãpitam (scã-pi-támŭ), scãpitatã (scã-pi-tá-tã), scãpita-ri/scãpitare (scã-pi-tá-ri) – (unã cu ascapit2)
ex: soarili scapitã (apuni); moi Hrisulã, scãpitash (tricush, ti chirush, ti featsish afandã dupã) dauã mãguli; scãpitai (tricui di-alantã parti di) muntsãlj cu neauã; pãnã s-es la poartã, scãpitã (s-chiru, s-featsi nividzut)

§ scãpitat2 (scã-pi-tátŭ) adg scãpitatã (scã-pi-tá-tã), scãpitats (scã-pi-tátsĭ), scãpitati/scãpitate (scã-pi-tá-ti) – (unã cu ascãpitat2)

§ scãpitari2/scãpitare (scã-pi-tá-ri) sf scãpitãri (scã-pi-tắrĭ) – (unã cu ascãpitari2)

§ scãpitatã (scã-pi-tá-tã) sf fãrã pl – (unã cu ascãpitatã)
ex: tu-a soarilui scãpitatã (ascãpitatã); tru scãpitata-a soarilui; tricui calea a banãljei pri giumitati, agiungu cãtrã scãpitatã; tricui di giumitati sh-tora agiumshu pi scãpitati (fig: cãtã tu bitisita-a banãljei)

§ scapit3 (scá-pitŭ) sm fãrã pl – (unã cu ascãpitatã)

§ scapitã (scá-pi-tã) sf fãrã pl – (unã cu ascãpitatã)

22: s-bashi n gurã = suntu oaspits bunj;
23: nji si dusi gura la ureaclji = nji sã featsi unã foami mari, hiu multu-agiun;
24: bag tu gurã; bag tsiva n gurã = mãc;
25: ljau nã gurã = mãc niheamã, unã mãshcãturã;
26: nj-curmu di la gurã = nu mãc cãt voi tra s-dau s-mãcã altu;
27: nji s-usucã gura = (i) mi-acatsã unã seati mari sh-mizi pot s-ashteptu s-beau tsiva; (ii) zburãscu multu, nji s-usucã gura di-ahãtã zburãri;
28: hiu cu suflitlu la gurã = (i) mizi pot s-adilj, mizi pot s-ljau anasi; (ii) nj-caftu arihatea dupã tsi fac un mari copus; (iii) hiu multu lãndzit shi etim sã-nj dau suflitlu, s-mor;
29: nj-adutsi suflitlu la gurã = nj-adutsi suflitlu la nari; chicusescu, mi nvirinã multu, mi cãrteashti multu cu-atseali tsi-nj fatsi, mi-adutsi tu-unã halã di nu shtiu tsi altu s-fac; nj-yini tu nãri;
30: agãrshescu di la mãnã pãn la gurã = agãrshescu multu agonja;
31: lj-u-astup gura; lj-u ncljid gura; lj-acats gura = l-fac s-tacã, nu lu-alas sã zburascã, l-fac s-nu poatã s-dzãcã vãr zbor;
32: nj-si lja gura; nu-nj s-avdi gura; u ncljish gura = amutsãscu, tac shi nu scot un zbor dit gurã;
33: ãlj ljau zborlu din gurã = (i) dzãc un zbor tamam atumtsea cãndu un altu easti etim s-lu dzãcã idyiul zbor; (ii) lj-talj zborlu, lj-curmu zborlu tra sã zburãscu mini;
34: mi lja gura pri dininti = zburãscu ninti ca s-mi minduescu trã tsi easti ghini s-dzãc, dzãc tsi nu lipsea s-dzãc, mi dau di padi cu atseali tsi dzãc;
35: nu-nj si dutsi pãnea la gurã; nu-nj si bagã n gurã = mãc fãrã orixi, nu ved hãiri di mãcarea tsi-u fac, escu nvirinat shi nu-am orixi tra s-mãc tsiva;
36: di gurã-gurã = di la om la om;
37: easti mash gura di nãs = nãs zburashti mash, s-alavdã sh-nu fatsi tsiva;
38: mi ljau dupã gura-a lui = fac ashi cum dzãtsi el, ashi cum mi urnipseashti;
39: ashteptu (sã-nj si da) n gurã; ashteptu pãnea n gurã; ashteptu s-nji cadã hica n gurã = voi s-li aflu tuti lucrili etimi, adrati, fãrã lucru; ashteptu sã-nj si da tuti lucrili fãrã tra s-fac tsiva trã eali;
40: ashteptu cu gura hãscatã = ashteptu cu multã nearãvdari, mizi pot s-ashteptu;
41: stau cu gura hãscatã = mi ciudusescu di-atseali tsi ved;
42: nj-alasã gura bali (apã) = zãlipsescu, nj-si fatsi mari orixi;
43: nu bag ghini n gurã; pãnã s-dishcljidz gura = dinãoarã, unãshunã, sticlu-aestu, pãnã s-dzãts “meau!”;
44: nj-alãxescu (nj-fac) gura = alãxescu atseali tsi mãc; alãxescu arada cu cari mãc mãcãrurli; nj-alãxescu nustimada tsi u-am ãn gurã;
45: va-nj badz gura sum nari = nu mi mealã dip;
46: gura-lj dzãtsi, narea-lj avdi = tsi zburashti cu boatsea apusã, tsi zburashti peagalea;
47: (dzãtsi) tsi-lj yini n gurã = (dzãtsi) tsi-lj treatsi prit minti, fãrã si s-mindueascã ghini;
48: canda ari jarlu n gurã = (om) tsi nu poati s-tsãnã un mistico;
49: ts-alasã gura lapti = zbor tsi s-dzãtsi cãndu cariva ari mari mirachi trã un lucru;
50: aurlu (zghilescu) cãt nji ncapi (nj-u poati) gura = aurlu cãt pot di vãrtos, cu boatsea cãt ma mari)
{ro: gură; bot; voce; etc.}
{fr: bouche; gueule; voix; etc.}
{en: mouth; voice; etc.}
ex: unã mãnãstiri cu nipãrtica tu mesi sh-cu calj alghi deavãrliga (angucitoari: gura); boatsea njicã sh-gura mari (angucitoari: tufechea); un arap cu gura dishcljisã (angu-citoari: cireaplu); nã featã cu mãnjli n gechi, u ljai mbratsã fãr s-u ntreghi, cu seati mari u bash ãn gurã, sh-ti saturi di laptili tsi-lj curã (angucitoari: plosca); nã bisearicã cu calj alghi (angucitoari: gura sh-dintsãlj); altu hascã gura sh-altu nchirdãseashti; di gurã s-bati caplu; cari sh-aveaglji gura, caplu-a lui sh-aveaglji; suntu shapti guri (fig: inshi); cãdzut tu gurã di lup
(expr: faptu afan); yin stiihiili s-nã lja gura (fig: boatsea); lu-agiumsirã cu gurã (yiu, tu banã); si-sh agiungã mã-sa cu gurã (yii, tu banã); atumtsea-lj vinji gura (zborlu, boatsea; expr: nchisi sã zburascã, nye); lji si lo gura
(expr: chiru boatsea; nu mata putu sã zburascã; dãmlusi); ari guri multi
(expr: oaminj tsi vor hrãniri, cilimeanj multsã); lj-acãtsã gura-a Hristolui
(expr: lji ncljisi gura; Hristolu nu-avu tsi s-dzãcã); cari u dishcljisi gura, nã palmã u-adrã
(expr: zburãscu multi, vruti sh-nivruti); nu-sh grescu cu gura
(expr: suntu ncãceats); ari gurã ficiorlu-aestu
(expr: zburashti multu, shtii sã zburascã; nu mi treatsi n gurã
(expr: nu mi zburashti di-arãu, nu mi cacuzburashti); ti ncãceash? tsi-asparsish gura?
(expr: l-zburãsh di-arãu? l-cacuzburãsh?); nã s-avea dusã gura la ureaclji di foami
(expr: nji s-avea faptã unã foami mari, earam multu-agiunj); nu bãgã tsiva n gurã
(expr: nu mãcã tsiva) di trei dzãli; pãn calu s-lja nã gurã
(expr: s-mãcã, s-pascã niheamã); ficiori tsi-ashteaptã n gurã
(expr: s-lã si da tuti etimi), ca tsiva pulj orghi; ashtipta cu gura hãscatã
(expr: cu nearãvdari) tuts, ca cireasha-atsea coapta; tu avlii eara nã fãntãnã, cu apã aratsi, cã bali ts-alãsa gura
(expr: zilipseai s-beai apã); lji s-avea uscatã gura
(expr: lj-eara multã seati); nu li bagã ghini n gurã
(expr: unãshunã, cãt ahiursi s-mãcã); nvirinat, cã nu-lj si bãga tsiva n gurã
(expr: cã nu-avea orixi dip); nu lã si dutsea pãnea la gurã
(expr: nu-avea orixi, nu para vrea s-mãcã), macã mãca ahoryea; nu-lj si bagã n gurã mãshcãturã di pãni
(expr: easti nvirinat sh-nu-lj yini s-mãcã, nu-ari chefi, nu-ari orixi); gura-a ta s-ti scadã sh-a lumiljei s-ti-alavdã; cari nu-l doari gura, tutã dzua matsinã; cari aurlã pravatos, gura-a lui va-l doarã; vai astuchi gura-a lumiljei?; gura chirii nu-nj caftã, ma nitsi cu chirii-i datã; sh-u nvitsã gura cu minciunj, shi s-va s-aspunã alihea, nu poati; s-nu ti saturi di gura-a lui, ahãntu bun om; lj-u scoasi amalmã prit gurã; cu gura oaspi sh-cu inima ts-u hearbi; gura lilici shi inima cirnici; di gurã s-bati caplu; gura nu caftã chirii ti zburãri; gura nu dzãtsi: nimal!; pãnã n gurã hiu sãtul; tsi-lj yini la cur, li dzãtsi la gurã; cu gura muntsãlj scolj; nu tsi intrã n gurã, ma tsi easi din gurã easti amãrtii; tsi easi din gurã easti-arãu, nu tsi badz; gura ndreadzi, gura-aspardzi; njicã-i sh-broasca, ma gurã mari ari; gura nu-ari sãturari, cãtu-lj dai, ahãt caftã

§ guritsã1 (gu-rí-tsã) sf guritsã (gu-rí-tsã) – gurã njicã; gurshoarã
{ro: guriţă}
{fr: petite bouche}
{en: small mouth}
ex: nu-lj s-avdi guritsa (gura-a lui njicã); ts-yinea s-lã sorghi guritsa

§ gurshoarã (gur-shĭŭá-rã) sf gurshori (gur-shĭórĭ) – (unã cu guritsã1)
ex: gurshoara (guritsa) lã si strãmbã

§ gurahan (gu-ra-hánŭ) sm, sf, adg gurahanã (gu-ra-há-nã), gurahanj (gu-ra-hánjĭ), gurahani/gurahane (gu-ra-há-ni) – tsi ari gura mari sh-aurlã vãrtos (tsi ari gura hani); ficior tsi plãndzi, njiureadzã sh-aurlã multu
{ro: cu gura mare; copil miorlâitor}
{fr: qui a une grande bouche; enfant pleurnicheur}
{en: with big mouth; whining child}

{ro: acţiunea de a dispărea, de a distruge}
{fr: : action de disparaître, de anéantir}
{en: action of disappearing, of annihilating}
ex: ageaipi easti stifusirea aestã