|
|
ciorbã
ciorbã (cĭór-bã) sf ciorbi/ciorbe (cĭór-bi) – mãcari faptã cu multã dzamã tu cari s-herbu zãrzãvãts (multi ori sh-carni, pulj, pescu); ciurbã, supã, ghelã
{ro: ciorbă}
{fr: soupe, potage}
{en: soup}
ex: dada nj-adrã ciorbã di ushafi ma mini mi-ariseashti ciorba di bilbitsi
§ ciurbã (cĭur-bắ) sm ciurbadz (cĭur-bádzĭ) – (unã cu ciorbã)
ex: tuti misurli nu fac trã ciurbã (supã)
§ ciurbãlã-chi/ciurbãlãche (cĭur-bã-lắ-chi) sf ciurbãlãchi (cĭur-bã-lắchĭ) – ciorbã suptsãri cu ma multã dzamã
{ro: ciorbă cu multă zeamă}
{fr: soupe, potage}
{en: soup}
ex: nu mi-arisescu ciurbãlãchili
ciorbagi
ciorbagi (cĭor-ba-gí) sm – vedz tu ciurbagi
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: ciurbagiciorbagilãchi/ciorbagilãche
ciorbagilãchi/ciorbagilãche (cĭor-ba-gi-lắ-chi) sf – vedz tu ciurbagi
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: ciurbagiacru
acru (á-cru) adg acrã (á-crã), acri (á-cri), acri/acre (á-cri) – tsi ari unã nustimadã ca di limoni, di puscã, etc.; acrearcu;
(expr:
1: apã acrã = apã dit loc cu sãruri, tsi easti bunã, cãndu s-bea, trã sãnãtati;
2: lapti acru = lapti bãtut; lapti tsi s-ari acritã;
3: acri-macri (ácri-má-cri) = agioc di cilimeanj)
{ro: acru}
{fr: aigre}
{en: sour}
ex: laptili easti acru; prunili da voahã acrã
§ acrescu1 (a-crés-cu) (mi) vb IV acrii (a-críĭ), acream (a-creámŭ), acritã (a-crí-tã), acriri/acrire (a-crí-ri) – acredz, fac un lucru s-aibã unã nustimadã acrã;
(expr: li acrescu cu cariva = mi cãrtescu cu cariva, nu mata him oaspits bunj)
{ro: acri}
{fr: aigrir, devenir aigre}
{en: sour, become sour}
ex: acri ciorba cu puscã; li acrii cu nãs
(expr: nu mata li am buni cu el)
§ acrit (a-crítŭ) adg acritã (a-crí-tã), acrits (a-crítsĭ), acriti/acrite (a-crí-ti) – tsi s-featsi acru
{ro: acrit}
{fr: aigri}
{en: made sour}
ex: yin acrit, om acrit
§ acriri/acrire (a-crí-ri) sf acriri (a-crírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-acreashti tsiva
{ro: acţiunea de a (se) acri; acrire}
{fr: action d’aigrir}
{en: action of making something sour}
§ disacrescu (di-sa-crés-cu) (mi) vb IV disacrii (di-sa-críĭ), disacream (di-sa-creámŭ), disacritã (di-sa-crí-tã), disacriri/disacrire (di-sa-crí-ri) – l-fac un lucru s-aibã unã nustimadã ma putsãn acrã
{ro: face mai puţin acru}
{fr: faire quelque chose moins aigre}
{en: make something to be less sour}
ex: u disacrii cu putsãnã apã
§ disacrit (di-sa-crítŭ) adg disacritã (di-sa-crí-tã), disacrits (di-sa-crítsĭ), disacriti/disacrite (di-sa-crí-ti) – tsi easti faptu s-hibã ma putsãn acru
arhundu
arhundu (ár-hun-du) sm, sf, adg arhundã (ár-hun-dã), arhundzã (ár-hun-dzã), arhundi/arhunde (ár-hun-di) – om cari easti multu avut; (om) tsi ari multã aveari (avutsami, tutiputã); arhondu, arhundã, bugat, mbugat, ãmbugat, avut, zinghin, tsinghin, nicuchir, ciurbagi, ciorbagi, domnu
{ro: bogat}
{fr: riche, seigneur}
{en: rich}
ex: greclu, sh-arhundu (domnu, avut) s-hibã, alj va mputã
§ arhondu (ar-hón-du) sm, sf, adg arhondisã (ar-hón-di-sã), arhondzã (ar-hón-dzã), arhondisi/arhondise (ar-hón-di-si) – (unã cu arhundu)
ex: di-sh loarã doauã arhondisi (doamni, muljeri avuti)
§ arhundã (ar-hun-dắ) sm, sf arhundoanji/arhundoanje (ar-hun-dŭá-nji), arhundadz (ar-hun-dádzĭ), arhundoanji/arhundoanje (ar-hun-dŭá-nji) – (unã cu arhundu)
ex: arhundadzlji (domnjilj, oaminjlji avuts) di Grebini; furlji loarã sclavi doauã arhundoanji (doamni, muljeri di oaminj avuts)
§ arhundilji/arhundilje (ar-hun-dí-lji) sf arhundilj (ar-hun-díljĭ) –
1: tuti lucrili (casã, loc, paradz, tutiputã, etc.) tsi li ari un om; aveari, avutsãlji, avutsami, bugãtsãlji, bugutsãlji, yishteari, tutiputã, periusii
2: scara analtã (peturlu) di oaminj avuts dit un crat (di chibari, cu averi mãri, locuri, pãlãts, etc., di-aradã clirunumsiti di la tatã la hilj) dit cari s-aleg multi ori oaminjlji di frãmti dit chivernisea-a cratlui; ciorbagilãchi
{ro: avere, bogăţie, burghezie, boierime}
{fr: richesse, bourgeoisie, aristocratie, noblesse}
{en: wealth, middle-class, nobility}
§ arhundilichi/arhundiliche (ar-hun-di-lí-chi) sf arhundilichi (ar-hun-di-líchĭ) – (unã cu arhundilji)
§ arhun-dlichi/arhundliche (ar-hun-dlí-chi) sf arhundlichi (ar-hun-dlíchĭ) – (unã cu arhundilji)
§ arhundescu (ar-hun-dés-cu) adg arhundeascã (ar-hun-deás-cã), arhundeshtsã (ar-hun-désh-tsã), arhundeshti (ar-hun-désh-ti) – (tsi easti) di oaminj avuts; tsi ari s-facã cu oaminjlji arhundzã icã cu arhundilja; arhundichescu
ciurbagi
ciurbagi (cĭur-ba-gí) sm, sf ciurbãgioanji/ciurbãgioanje (cĭor-bã-gĭŭá-nji), ciurbageadz, (cĭur-ba-gĭádzĭ) ciurbãgioanji/ciur-bãgioanje (cĭor-bã-gĭŭá-nji) – om cu multã aveari; om mari (di frãmti) dit unã hoarã i cãsãbã; muljari di om mari (cu multã aveari); ciorbagi, nicuchir, arhundu, arhondu, arhundã, bugat, mbugat, avut, zinghin, tsinghin
{ro: om înstărit, gospodar, burghez, nevastă de gospodar}
{fr: personne riche, maître (maîtresse) de la maison, hospodar, notable de village, bourgeois}
{en: rich person, head of a household, middle-class person, village notable} ea s-cljimãm shi ciurbageadzlji tra s-videm tsi dzãc; ciurbãgioanja (muljarea-a ciurbagilui) ari tsintsi feati
§ ciurbagiu (cĭur-ba-gíŭ) sm ciurbagii (cĭur-ba-giĭ) – (unã cu ciurbagi)
§ ciorbagi (cĭor-ba-gí) sm ciorbageadz (cĭor-ba-gĭádzĭ) – (unã cu ciurbagi)
§ ciorbagilãchi (cĭor-ba-gi-lãchĭ) – scara analtã (peturlu) di oaminj avuts dit un crat (di chibari, cu averi mãri, casi, locuri, etc. clirunumsiti di la tatã la hilj) dit cari s-aleg multi ori oaminjlji mãri (cãpiili) dit hoarã i cãsãbã; arhundilji, arhundilichi
{ro: burghezie, boierime}
{fr: bourgeoisie, seigneurie}
{en: middle-class}
ex: ciorbagilãchea (arhundilja, nicuchirata bunã) s-amintã cu sudoari
ciurbãlãchi/ciurbãlãche
ciurbãlãchi/ciurbãlãche (cĭur-bã-lắ-chi) sf – vedz tu ciorbã
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: ciorbãdzamã
dzamã (dzá-mã) sf dzãmuri (dzắ-muri) shi dzãnj (dzắnj) – muljitura tsi easi dit poamili coapti (gortsã, purtucali, hiumunits, piponj, tumãts, etc.) cãndu suntu apitrusiti; muljitura tsi easi dit carni cãndu easti friptã i heartã; muljitura dit mãcari (amisticatã multi ori cu carni, zãrzãvãts, fãrinã arsã, etc.); muljiturã adratã di poami acri hearti (tra s-tsãnã) cu cari s-acreadzã mãcãrli earna; pronjlu tsi easi dit unã aranã tsi coatsi; hirturã, supã, ciorbã, ciurbã, acrimi, pronj, etc.
(expr:
1: dzamã aranã = apã tu cari s-hearbi cinushi di lemnu, bunã trã aspilarea-a stranjilor i a vasilor di mãcari
2: dzamã di gãljinã = supã di gãljinã; gãljinã heartã cu dzamã di fãrinã arsã;
3: dzamã di pãni = pãni uscatã heartã tu apã, tu cari s-bagã sh-niheamã cash)
{ro: zeamă, supă, sos}
{fr: jus, bouillon, soupe, sauce}
{en: jus, soup, sauce}
ex: ghela ari multã dzamã; dzamã di carni; mãcarea ari dzamã multã; carni friptã cu dzamã; featsim dzamã (supã); gortsãli apidyi au dzamã; di dzama di agru-pruni s-adarã acrimea; lo nãshti simitsi muljati tu dzamã di erghi di somnu; aspilãm stranjili cu dzamã aranã (di cinushi); mãcãm dzamã di gãljinã
(expr: supã di gãljinã; icã gãljinã heartã sh-cu fãrinã arsã); gãljinã veaclji, dzamã bunã; stricoarã dzama-a mearilor tr-unã shishi
§ zamã (zá-mã) sf zãmuri (zắ-muri) – (unã cu dzamã)
§ dzãmãturã (dzã-mã-tú-rã) sf dzãmãturi (dzã-mã-túrĭ) – mãcari (supã, ciorbã) faptã cu multã dzamã; pãni dinjicatã tu apã heartã cu putsãn umtu
{ro: zeamă lungă; pâine dumicată în apă fiartă cu puţin unt}
{fr: sauce longue; potage maigre}
{en: light sauce; soup made with a lot of water}
§ dzãmos (dzã-mósŭ) adg dzãmoasã (dzã-mŭá-sã), dzãmosh (dzã-móshĭ), dzãmoasi/dzãmoase (dzã-mŭá-si) – tsi easti cu multã dzamã; (yimishi) tsi scoati multã dzamã
{ro: zemos}
{fr: juteux}
{en: juicy}
ex: limonji sh-purtucãlj dzãmoasi (cu multã dzamã); pruna tsi mãcai eara dzãmoasã; nu para furã dzãmoasi limonjili aesti; u-alãsã pri foc shi si ngrushe cã eara dzãmoasã
fidei/fidee
fidei/fidee (fi-dé-i) sf fãrã pl – gljami di hiri multu suptsãri fapti dit aloat uscat, tsi s-bagã (s-hearbã) tu ciorbã
{ro: fidea}
{fr: vermicelle}
{en: vermicelli}
ex: ciorbã cu fidei da yeatrul la oaminjlji lãndzits
§ fide (fi-dé) sf fãrã pl – (unã cu fidei)
mer1
mer1 (mérŭ) sm meri (mérĭ) – pom di grãdinã cu frãndzã mãri, uvali, piroasi, cu lilici albi-trandafilii sh-cu-unã mushatã anju-rizmã, criscut di oaminj tu livãdz, bãhceadz, uboari, trã fructili (mearili) mãri tsi li fatsi, di hromã veardi-aroshi-galbinã, cãrnoasi, arucutoasi shi multu nostimi tu mãcari; (fig:
1: mer = lumachi di brad i cupaci stulsitã cu meari aroshi, unã adeti di la numtãli armãneshtsã; expr:
2: mer di Stã-Mãria-Atsea Marea = mer tsi da meari tsi s-coc cãtã tu mesea-a meslui Avgustu;
3: mer di earnã = mer tsi da meari tsi s-coc toamna amãnat sh-tsãn tutã earna;
4: la merlu avdzãt, nu ti du cu saclu mari = cãndu cariva (tsiva) easti multu alãvdat, s-nu ti-ashteptsã s-li aflji tuti dealihea, ashi cum tsã suntu aspusi; nu li pistipsea tuti cã, di-aradã, lumea ari adetea s-facã un lucru mari di dip tsiva, s-li umflã lucrili, s-li nflureascã, s-lã bagã coadi, s-lã bagã coarni, s-facã di per funi, etc.)
{ro: măr (pom)}
{fr: pommier}
{en: apple tree}
ex: mearili sum mer (pom tsi da meari) cad; siminai un mer tu ubor; tru grãdina-a noastrã, suntu multsã meri; alicirã (anãltsarã) merlu (fig: alumachea di brad stulsitã cu meari) shi flamura pri casã
§ miric (mi-rícŭ) sm mirits (mi-rítsĭ) – mer (pom) njic; mirici
{ro: măr (pom) mic, merişor}
{fr: petit pommier}
{en: small apple tree}
§ mirici (mi-rícĭŭ) sm mirici (mi-rícĭ) – (unã cu miric)
ex: lemnul atsel ãndreptu di cari ãl leagã miricilu easti pãrintili icã dascalu tri ficior
§ mer2 (mérŭ) sn meari/meare (meá-ri) – yimisha faptã di pomlu mer, mari sh-cãrnoasã, cu simintsã tu mesi, cu chealea-aroshi-trandafilii-veardi-galbinã sh-cu-un gustu dultsi-acrishor; muzã, maioshcu; (fig:
1: mer = sin, tsãtsã; expr:
2: mer di fatsã = partea usoasã di pi fatsa-a omlui tsi easi niheamã cãtã nafoarã di-unã parti sh-di-alantã a nariljei; buca-a fatsãljei;
3: mer dit loc = (i) aripani, ripani, repã; (ii) carotã, morcuv;
4: ca merlu-atsel aroshlu = arosh ca merlu, mushat;
5: li gioc mearili cu ea = mi-agioc cu sinili-a ljei; intru tu-ashtirnut cu ea;
6: merlu s-aruts, mpadi nu cadi = s-dzãtsi cãndu laolu adunat easti-ahãntu mari, apitrusit cã un mer arcat tu lao nu poati s-treacã prit lumi shi s-agudeascã loclu;
nicuchir
nicuchir (ni-cu-chírŭ) sm, sf, adg nicuchirã (ni-cu-chí-rã), nicu-chiri (ni-cu-chírĭ), nicuchiri/nicuchire (ni-cu-chíri) – domnul a casãljei i a fumealjiljei (doamna-a unei casã, fumealji); om di frãmti a hoarãljei (cãsãbãlui); bãrbatlu cu cari easti mãrtatã muljarea (muljarea cu cari easti nsurat bãrbatlu); atsel tsi nicu-chiripseashti (ghini) un lucru (casã, ducheani, fabricã, etc.); om avut; bugat, mbugat, avut, ciurbagi, ciorbagi, arhundu, arhondu, arhundã, dashar, zinghin, tsinghin;
(expr: nicuchir ts-eshti, pitã-ts mãts = fats tsi vrei tu casa-a ta)
{ro: gospodar, stăpânul casei; om de vază}
{fr: maître de la maison, hospodar, bon ménager; homme de condition}
{en: head of a household, middle-class person, village notable}
ex: cãti shtii nicuchirlu (domnul a casãljei), nu shtii musafirlu; l-dusirã la nicuchira (doamna-a casãljei); nã vinjish nicuchirã (doamnã); suntu tuts nicuchiri (avuts, arhundzã), casili-a lor suntu ca stuplu di-alghini; s-urdinarã carishti cãti feati di nicuchiri (oaminj avuts, cunuscuts); si-nj si facã nicuchir (domnu) pi avearea-a mea?; lu ncurunã cu feata, s-agãrshascã foclu a nicuchirãljei (a muljari-sai)
§ nicuchirami/nicuchira-me (ni-cu-chi-rá-mi) sf nicuchirãnj (ni-cu-chi-rắnjĭ) – multimi di nicuchiri; oaminjlji tsi fac (tuts i unã parti dit) frãmtea-a unei hoarã (cãsãbã)
{ro: grup de notabili}
{fr: (les) notables d’un village ou d’une ville}
{en: group of notables from a village or town}
ex: ashi u-aflã munasipi nicuchiramea (nicuchirlji a hoarãljei); s-arãspãndirã nicuchiramea (oaminjlji di frãmti), cai ncoa, cai nclo
§ nicuchiratã (ni-cu-chi-rá-tã) sf nicuchirãts (ni-cu-chi-rắtsĭ) – avearea tsi u-ari nicuchirlu-a casãljei (cu tuti lucrili din casã sh-di nafoarã); lucrul tsi-l fatsi un nicuchir tra s-lj-aibã buna cãshtigã a cãtãndiiljei; cãtãndii, catandã
{ro: gospodărie, avere; administraţie}
{fr: économie domestique, administration}
{en: household management, administration}
ex: ari bunã nicuchiratã; fãrã nicuchiratã (cãtãndii); feata eara njicã tra s-mutreascã di nicuchiratã (casã, cãtãndii)
§ nicuchireatsã (ni-cu-chi-reá-tsã) sf nicuchirets (ni-cu-chi-rétsĭ) – (unã cu nicu-chiratã)
pãce
pãce (pã-cé) sm pãceadz (pã-cĭádzĭ) – dzama tsi s-fatsi cu hirbearea multu chiro a cicioarilor di porcu (tu cari s-bagã sh-alti lucri, ca alj, bunãoarã) sh-cari s-mãcã caldã ca ciorbã icã s-alasã s-arãtseascã tra si s-mãcã ncljigatã; paci, pihtii, plihtumã;
(expr: ti fac pãce = ti zdrumin, ti zmoatic, etc.)
{ro: piftie}
{fr: gelée de pieds de porc}
{en: jelly (gelatine) made of pork feet}
ex: pãcelu s-adarã earna; mãcai pãceadz; va-ts fac caplu pãce
(expr: va-ts chisedz caplu, va tsã-l zmoatic caplu)
§ paci1/pace (pá-ci) sf pl(?) – (unã cu pãce)
ex: nu mi-arãsi pacea di oara-aestã; dush la furnu nã oalã cu paci
§ paceagi (pa-cĭa-gí) sm paceageadz (pa-cĭa-gĭádzĭ) – omlu tsi fatsi i vindi pãce
{ro: omul care face sau vinde piftie}
{fr: l’homme qui fait ou vends le “pãce”}
{en: “pãce” maker or seller}
ex: n hoarã suntu mulsã paceageadz
§ pacea-gilãchi/paceagilãche (pa-cĭa-gi-lắ-chi) sf paceagilãchi (pa-cĭa-gi-lắchĭ) – tehnea-a-atsilui tsi fatsi shi vindi pãcelu
{ro: meseria celui care face sau vinde piftie}
{fr: le métier du celui qui fait ou vend le “pãce”}
{en: profession of “pãce” maker or seller}
ex: multsã m Poli amintarã multu pãrã cu paceagilãchea
§ paceagi-rii/paceagirie (pa-cĭa-gi-rí-i) sf paceagirii (pa-cĭa-gi-ríĭ) – ducheanea iu s-fatsi shi s-vindi pãcelu
{ro: prăvălia unde se face şi se vinde piftia}
{fr: magazin où on fait et on vend le “pãce”}
{en: store where the “pãce” is made and sold}
ciurbã
RO:ciorbă
EN:sour soup
FR:potage
Dictsiunar Armãn-Romãn-Englez-Francez - Mariana Bara 2015