DICTSIUNAR XIYISITU ONLINE A LIMBÃLJEI ARMÃNEASCÃ  
ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ


Dictsiunar: Tuti ; Zboarã: Di iutsido; (cama multi...)

arãzbun

arãzbun (a-rãz-búnŭ) (mi) vb I arãzbunai (a-rãz-bu-náĭ), arãz-bunam (a-rãz-bu-námŭ), arãzbunatã (a-rãz-bu-ná-tã), arãzbuna-ri/arãzbunare (a-rãz-bu-ná-ri) – cu-atseali tsi-lj fac (tsi-lj dzãc, tsi-lj dau, etc.) lu-adar cariva s-hibã ma bun, s-isihãseascã, s-agãrshascã cripãrli tsi ari icã inatea tsi nj-u poartã; cu-atseali tsi fac lu hãrsescu pri cariva; arãzbunedz, mbun, mbunedz, ambun, ambunedz, azbun
{ro: linişti, îmbuna, împăca, mulţumi}
{fr: apaiser, (ré)concilier, contenter}
{en: appease, soothe; make up, reconcile; satisfy}
ex: acats s-lu arãzbun (isihãsescu); maea mutrea s-lji arãzbunã (hãrseascã); s-arãzbunj (s-u mbunedz) mãrata mumã

§ arãzbunedz (a-rãz-bu-nédzŭ) (mi) vb I arãzbunai (a-rãz-bu-náĭ), arãzbunam (a-rãz-bu-námŭ), arãzbunatã (a-rãz-bu-ná-tã), arãzbunari/arãzbunare (a-rãz-bu-ná-ri) – (unã cu arãzbun)
ex: u pitricu soacrã-sa ca sã s-arãzbuneadzã (si s-hãrseascã) sh-nãsã

§ arãzbunat (a-rãz-bu-nátŭ) adg arãzbunatã (a-rãz-bu-ná-tã), arãzbunats (a-rãz-bu-nátsĭ), arãzbunati/arãzbunate (a-rãz-bu-ná-ti) – tsi easti faptu si s-aducheascã ma ghini, ma isih, si s-hãrseascã dupã zboarãli tsi-lj si dzãsirã i bunili tsi-lj si featsirã; tsi s-ari faptã oaspi diznou cu un cu cari s-avea ncãceatã ninti; mbunat, ambunat, azbunat
{ro: liniştit, îmbunat, împăcat, mul-ţumit}
{fr: apaisé, (ré)concilié, contenté}
{en: appeased, soothed; reconciled, satisfied}

§ arãzbunari/arãzbunare (a-rãz-bu-ná-ri) sf arãzbunãri (a-rãz-bu-nắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva s-arãzbunã; ambunari, azbunari, arãzbunari
{ro: acţiunea de a linişti, de a îmbuna, de a împăca, de a mulţumi; liniştire, îm-bunare, împăcare}
{fr: action d’apaiser, de (ré)concilier, de contenter; reconciliation; contentement}
{en: action of appeasing, of soothing; of making up, of reconciling; reconciliation, contentment}
ex: s-aflã arãzbunari

§ arãzbãn (a-rãz-bắnŭ) (mi) vb I arãzbãnai (a-rãz-bã-náĭ), arãzbãnam (a-rãz-bã-námŭ), arãzbãnatã (a-rãz-bã-ná-tã), arãzbãnari/arãzbãnare (a-rãz-bã-ná-ri) – (unã cu arãzbun)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

banã

banã (bá-nã) sf fãrã pl – harea tsi-l fatsi omlu (pravda, earba, etc.) s-hibã yiu; starea-a-atsilui tsi s-aflã dealihea tu lumi (cã easti unã prici yii i un lucru tsi nu easti yiu) di cãndu s-fatsi shi pãnã s-afãnseashti dit aestã lumi; bãnata (soea di banã, treaca, treatsita) tsi u dutsi cariva; yeatsã, zuii, treacã, treatsitã, bãnatã;
(expr:
1: apã di banã = apã dit pãrmiti tsi ntinireashti, tsi nyeadzã lumea, tsi-l fatsi omlu s-nu moarã; apã athanatã; apã yii);
2: am banã di cãni = am banã-arauã, greauã, trag multi, am mash cripãri;
3: nj-mãc bana = mi nvirinedz, crep, mi sicãldisescu, ãnj lãescu (nj-mãc) inima;
4: ts-astingu bana = ti vatãm, ti mor;
5: nu-lj dau banã = nu lu-alas isih, lj-fac bana amarã;
6: ari bana acãtsatã cu hirlu = easti tu mari piriclju sã-sh chearã bana, s-moarã;
7: mi doari bana; u voi bana = voi multu s-bãnedz, nu voi s-mor;
8: ashi s-ts-ai bana! = ti pãlãcãrsescu!, fãts njilã!, aman!;
9: bana-a banãljei = banã multu bunã, nu-ari banã ma bunã;
10: mi-ashternu pi banã = nchisescu s-bãnedz ghini)
{ro: viaţă}
{fr: vie, train de la vie}
{en: life, living}
ex: omlu ari sh-banã sh-moarti; cãt aush s-hibã omlu, bana-i dultsi; avu banã lungã, vidzu nipots sh-nipots; greauã easti bana!; cu bana tuti sã ndreg; nu-am banã (treacã bunã) cu tini; va ts-astingu bana
(expr: va ti vatãm); nu-nj da banã
(expr: nu mi-alasã isih) un minut; nj-am nã soacrã! nu-nj da banã
(expr: nj-fatsi bana-amarã); aoa i bana-a banãljei
(expr: banã multu bunã)

§ bãnedz (bã-nédzŭ) vb I bãnai (bã-náĭ), bãnam (bã-námŭ), bãnatã (bã-ná-tã), bãnari/bãnare (bã-ná-ri) – mi aflu tu banã; hiu yiu; fac tut tsi lipseashti (mãc sh-beau, mi-afirescu di arcoari shi piriclju, etc.) tra s-armãn tu banã; stau shi-nj trec bana tu-un loc (crat, casã, etc.) singur i cu cariva; ljau anasã, adilj
{ro: vieţui, trăi}
{fr: vivre}
{en: live}
ex: cãt bãnedz, ahãtu-nvets; s-nã bãnãm hãrzita banã; bãnedz sh-cama arãu; bãnedz ghini, nu-nj lipseashti tsiva; bãneadzã (sta cu casa shi sh-treatsi bana) ninga n Cljisurã; s-bãnats shi s-alghits ca Elimbul; cã ma multu nu s-bãneadzã; s-bãnãm doilji cã di-anculea yini aushaticlu

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

cãnachi/cãnache

cãnachi/cãnache (cã-ná-chi) sf cãnãchi (cã-nắchĭ) – pushputirea cu mãna, zboarãli dzãsi shi faptili cu cari s-diznjardã i easti hãrsit cariva; cãnãchipsiri, diznjerdu, diznjirdari, diznjirdãciuni, hadyi; gãlinisiri, hãidipsiri, pushputiri, zdrudiri, hãrãsiri, hãrisiri, hãrsiri
{ro: alintare}
{fr: caresse, cajolerie}
{en: caress}
ex: lumi bãnatã tu cãnãchi (hãdyi, cãnãchipsiri)

§ cãnãchipsescu (cã-nã-chip-sés-cu) (mi) vb IV cãnãchipsii (cã-nã-chip-síĭ), cãnãchipseam (cã-nã-chip-seámŭ), cãnãchipsitã (cã-nã-chip-sí-tã), cãnãchipsi-ri/cãnãchipsire (cã-nã-chip-sí-ri) – lj-aspun (ma multu a unui njic, bãrbat i nveastã vrutã) multã vreari shi-lj fac multi di mirãchili tsi li ari (cã suntu i nu suntu fapti cu minti); u min mãna lishor pristi truplu-a unei hiintsã (njic i mari, bãrbat i muljari, om i pravdã, etc.) multi ori cu zboarã di vreari i bãsheri; diznjerdu, gãlinisescu, gugilescu, hãidipsescu, pushputescu, zdrudescu, hãrãsescu, hãrisescu, hãrsescu
{ro: alinta}
{fr: cajoler, caresser, dorloter}
{en: caress, fondle, pamper}

§ cãnãchipsit (cã-nã-chip-sítŭ) adg cãnãchipsitã (cã-nã-chip-sí-tã), cãnãchipsits (cã-nã-chip-sítsĭ), cãnãchipsiti/cãnãchipsite (cã-nã-chip-sí-ti) – tsi easti hãidipsit cu mãna i cu zboarãli dzãsi; cãnãchearcu, diznjirdat, gãlinisit, gugilit, hãidipsit, hadyearcu, pushputit, zdrudit, hãrãsit, hãrisit, hãrsit
{ro: alintat}
{fr: cajolé, caressé, dorloté}
{en: caressed, fondled, pampered}

§ cãnãchipsiri/cãnãchipsire (cã-nã-chip-sí-ri) sf cãnãchipsiri (cã-nã-chip-sírĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-cãnãchipseashti tsiva i cariva; pushputirea cu mãna; zboarãli dzãsi i faptili cu cari s-diznjardã i easti hãrsit cariva; diznjirdari, gãlinisiri, gugiliri, hãidipsiri, pushputiri, zdrudiri, hãrãsiri, hãrisiri, hãrsiri; diznjerdu, cãnachi, diznjirdãciuni, hadyi
{ro: acţiunea de a dezmierda; dezmierdare}
{fr: action de cajoler, de caresser, de dorloter}
{en: action of caressing, of fondling, of pampering}

§ cãnãchearcu (cã-nã-chĭár-cu) adg cãnãchearcã (cã-nã-chĭár-cã), cãnãcheartsi (cã-nã-chĭár-tsi), cãnãcheartsi/cãnãcheartse (cã-nã-chĭár-tsi) – (unã cu cãnãchipsit)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

cizmã

cizmã (cíz-mã) sf cizmi/cizme (cíz-mi) – pãputsã cu gusha multu analtã (tsi poati s-agiungã pãnã la dzinuclji sh-cãtivãrãoarã sh-ma nsus) purtat di-aradã cãndu nafoarã ari multã apã, lãschi i neauã; cijmã, podimã, pudimatã, pudumatã, gãmashi, scornã, shtiflã, etc.;
(expr: fur cu cizmi = fur veclju tsi ari bãnatã ca fur multsã anj, cari sh-cunoashti ghini lucrul cã lu-ari faptã multu chiro)
{ro: cizmă}
{fr: botte}
{en: boot}
ex: yini cãvalã sh-cu cizmi (pudimati, gãmashi) tu cicior; purta cizmi-aroshi

§ cijmã (cíj-mã) sf cijmi/cijme (cíj-mi) – (unã cu cizmã)
ex: ari-acasã nã preaclji di cijmi (pudimati); la ushi vidzu nã pãreaclji di cijmi, tuti lucrati cu amalamã; bãgats-vã cijmili

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

featã

featã (feá-tã) sf feati/feate (feá-ti) – muljarea tu anjlji cãndu easti ninga njicã, tinirã sh-nimãrtatã; cilimean (njic) feamin dit unã fumealji; hilji tsi u ari un bãrbat cu-unã muljari; muljari nimãrtatã, cu tuti cã easti tu ilichii; muljari tsi nu s-ari mãrtatã vãrãoarã; muljari tsi easti ninga virghirã cã nu s-ari bãgatã tu ashtirnut cu-un bãrbat; virghinã, viryirã, vergurã, viryinã, viryinadã;
(expr: dicãt featã, ma ghini cheatrã; cari nu mãritã featã, nu shtii tsi-i tatã = zborlu aspuni cãt greu easti s-mãrits unã featã)
{ro: fată, fiică}
{fr: jeune fille, vierge, fille}
{en: young girl, virgin, daughter}
ex: ficior i featã?; sã-nj bãnedz, feata-nj; nu lo featã, lo paradz; ishi featã (viryinã); lai featã, ved cã nu-ts featã caplu (notã: aoa “featã” yini di la verbul “fet” shi ari noima di: nu-ts talji caplu); pirtsia a featãljei; voi, feate, ascultats-mi!; lu ncãlicã fumealja, ari shasi feati; ari featã ti mãrtari; feata, nveastã cum s-u fats, cã trã soacrã va sh-u-aducã; feata, cumu-s-fats, cãtrã soacrã tradzi; featili nvitsati armãn nimãrtati; di feati multi, casa nu s-aspardzi; ficiori s-hibã, mea feati, cãti s-vrei

§ fiticã (fi-tí-cã) sf fititsi/fititse (fi-tí-tsi) – featã njicã, fititsã
{ro: fetiţă}
{fr: petite fille}
{en: little girl}
ex: ishi cu fitica tu ubor; fitica-atsea buna shi atsea nistipsita shi nye dinãoarã

§ fititsã (fi-tí-tsã) sf fititsã (fi-tí-tsã) – (unã cu fiticã)

§ fitami/fitame (fi-tá-mi) sf fãrã pl – multimi di feati; tuti featili dit lumi lugursiti deadun; parei di feati; fitaryio, fituriu
{ro: mulţime de fete}
{fr: nombre de filles; l’ensemble des filles}
{en: number of young girls; entirety of all girls}
ex: tutã fitamea (tuti featili) ishi la cor

§ fitaryio (fi-tar-yĭó) sm fitaryĭádzĭ) – (unã cu fitami)
ex: tricu un fitaryio (buluchi, parei di feati)

§ fituriu (fi-tu-ríŭ) sm fãrã pl – (unã cu fitami)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn

ghiucã

ghiucã (ghĭú-cã) sf pl(?) – lucru tsi easti greu trã fãtseari; disculii, zori, gãrãminã
{ro: dificultate}
{fr: difficulté}
{en: difficulty}
ex: nu pots dot culai shi mari ghiucã pãnã s-lu-aduts

§ ghiuci/ghiuce (ghĭú-ci) sf ghiuci (ghĭúcĭ) – pãreari di-arãu; niisihii
{ro: părere de rău, nelinişte}
{fr: regret, inquiétude}
{en: regret, uneasiness, restlessness}
ex: nj-u ghiuci (nj-pari-arãu, nj-cadi greu); lj-yini ghiuci (lj-yini greu, nu-ari isihii) fãrã nãs cu cari ari bãnatã ahãt chiro

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

hagi

hagi (ha-gí) sm, sf hãgii/hãgie (hã-gí-i) shi hãgioanji/hãgioa-nje (hã-gĭŭá-nji), hageadz (ha-gĭádzĭ), hãgioanji/hãgioanje (hã-gĭŭá-nji) – crishtinlu (bãrbat i muljari) tsi ari faptã unã cali tra s-viziteadzã locurli sãmti di Ierusalim iu ari bãnatã sh-iu fu ncãrfusit Hristolu; turcul tsi ari faptã unã cali tu locurli sãmti nturtseshti di Meca; muljari di hagi
{ro: bărbat (femeie) care a făcut pelerinaj la Ierusalim}
{fr: homme (femme) qui a fait le pèlerinage à Jérusalem}
{en: man (woman) who has made the pilgrimage to Jerusalem}
ex: cara tricu di vrãstã, ãlj vinji si s-facã hagi; s-featsi hagi, cara s-dusi la ayiul munti; hagii easti sh-nãsã

§ hãgilã-chi/hãgilãche (hã-gi-lắ-chi) sf hãgilãchi (hã-gi-lắchĭ) – calea tsi easti faptã di-un crishtin (turcu) la locurli sãmti di Ierusalim (Meca); hagealãchi; (fig: hãgilãchi = ghinili tsi-l fatsi un om trã altsã; bunãteatsã, sivapi)
{ro: hagilâc}
{fr: pèlerinage}
{en: pilgrimage}
ex: vrea s-njargã n hãgilãchi; vãrã cãrvãnar nu dusi hãgilãchi, ma picurari, multsã; nchisi cu muljari-sa sh-cu hilj-su trã la hãgilãchi; adrã nã mari hãgilãchi (fig: bunãteatsã, sivapi)

§ hagealãchi/hagealãche (ha-gĭa-lắ-chi) sf hagealãchi (ha-gĭa-lắchĭ) – (unã cu hãgilãchi)
ex: an fu tu hagealãchi

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã        

portu1

portu1 (pór-tu) (mi) vb I purtai (pur-táĭ), purtam (pur-támŭ), purtatã (pur-tá-tã), purtari/purtare (pur-tá-ri) – duc lucri dit un loc tu altu; ljau un lucru (lu-analtsu, l-tsãn tu mãnã i deanumirea, etc.) sh-lu duc iuva; ncarcu lucri tu-unã amaxi (pi-un gumar, cal, etc.) sh-li duc tu-un altu loc; (pravda) tradzi dupã ea unã furtii; aportu;
(expr:
1: mi (lji) portu = mi (lji) duc; mi mut;
2: mi portu ghini (arãu) cu cariva = lj-zburãscu mushat (urut) shi-lj fac bunets (lãets) a unui;
3: lj-portu gailelu, frundida, angãtanlu, etc. = lu-agiut tra s-aibã tut tsi-lj lipseashti, l-mutrescu ma s-hibã lãndzit, etc.;
4: lj-portu cu dauãli mãnj; lj-portu cu saclu = lj-aduc di tuti, cãti pot;
5: portu njic (tu pãnticã) = hiu greauã, ncãrcatã, cu sartsinã;
6: portu corlu = trag corlu, intru tu frãmtea-a corlui;
7: portu zboarã = dzãc (duc) zboarã (ma multu minciunoasi) di un sh-di-alantu; cacuzburãscu;
8: l-portu cu zborlu = lj-dzãc zboarã minciunoasi shi-lj tãxescu cã va s-fac un lucru (cu tuti cã shtiu ghini cã nu va-l fac, mash tra s-lu-amãn shi s-mi-alasã isih);
9: lj-portu frica (vrearea, inatea, dushmãnilja, tinjia, etc.) = aduchescu trã el fricã (vreari, inati, dushmãnilji, tinjii, etc.);
10: lj-portu numa = nj-bãgarã numa-a lui la pãtidzari; am idyea numã, lj-am numa, lj-duc numa;
11: portu (un stranj) = hiu nviscut (cu-un stranj);
12: portu (stranji) lãi = hiu di jali;
13: s-poartã… = s-poartã (stranjili) dupã cum easti moda; easti la modã; tora easti adetea ca lumea si sã nveascã cu…;
14: stranjlu easti purtat = easti veclju, aros, aruptu;
15: poartã apã shi bea yin = itsi lucru fats, nu easti arshini)
{ro: purta, conduce}
{fr: porter, conduire}
{en: carry, lead}
ex: poartã-ti cum prindi; tsi u portu ea deanumir?; tutã lumea s-purtã (s-dusi) aclo; poartã-ti cum u va loclu, nu cum tsã shtii; cãndu vruta corlu poartã
(expr: l-dutsi, l-tradzi); cãrvanea u-alasã s-u poartã (s-u ducã) cum shtii cãlãuza; purtai nã pãreaclji di stranji nimtseshtsã; portu apã (aduc apã cu mini); mini li purtai (li-adush cu mini); tutã lumea s-purtã
(expr: vinji, s-mutã) aclo; shtii si s-poartã
(expr: ari buni prãxi); s-purta cãt putea cama ghini cu dunjaea; s-lji poartã cu dauãli mãnj
(expr: s-lj-aducã di tuti); tihea s-lji poartã cu saclu
(expr: s-lj-aducã di tuti)

§ purtat (pur-tátŭ) adg purtatã (pur-tá-tã), purtats (pur-tátsĭ), purtati/purtate (pur-tá-ti) – tsi easti dus dit un loc tu altu; apurtat

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã         ma multu/ptsãn