Dictsiunar

Sã-lj

Sã-lj Creapã Numa (Creapã-lj Numa) – vedz tu numã shi crep1

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: numã

acats (a-cátsŭ) (mi) vb I acãtsai (a-cã-tsáĭ), acãtsam (a-cã-tsámŭ), acãtsatã (a-cã-tsá-tã), acãtsari/acãtsare (a-cã-tsá-ri) – bag tu mãnã, ljau, apuc, spindzur; mi curdusescu, mi-ashternu, mi-acoapir; nchisescu (s-fac tsiva, sã zburãscu, s-amin tufechi, etc.), ahiurses-cu, ahiurhescu, apãrnjescu, nchiseashti s-sugã (natlu);
(expr:
1: acats casã = ljau cu nichi unã casã;
2: mi-acatsã caplu; mi-acatsã heavra; mi-acatsã tu lingurici; etc. = nchiseashti s-mi doarã caplu; hivrescu; nchiseashti s-mi doarã tu lingurici, etc.
3: acats guvili = fug sh-mi-ascundu;
4: nj-acatsã mintea = aduchescu lishor, hiu dishteptu pirã;
5: nji s-acatsã (tu gurmadz) = nj-armasi tsiva (nji s-astãmãtsi unã cumatã di mãcari i altutsiva) tu gãrgãlan shi nu pot s-u ngljit;
6: tsi s-lj-acatsã = easti multu putsãn shi nu lj-agiundzi, nu-l saturã;
7: s-acãtsã (di mãnj, di cicioari, di gurã, etc.) = sicã, dãmlusi di cicioari, mãnj, gurã, etc.;
8: acats corlu = intru s-gioc tu cor;
9: lu-acatsã (stranjili) = ãlj sta ghini (stranjili);
10: nu mi-acatsã loclu = nu-am arãvdari, nu am isihii, canda ashteptu si s-facã tsiva;
11: mi-acatsã amarea = ãnj yini s-versu, s-vom;
12: mi-acãtsã yinlu = mi mbitai; nj-yini-andralã; nj-yin mintsãli deavãrliga;
13: mi-acats di peri = acats s-mi bat, s-mi-anciup;
14: lj-acatsã mãna = poati s-facã lucru bun; easti bun la fãtsearea-a unui lucru;
15: li-acats aloaturli cu cariva = mi fac bun oaspi cu cariva;
16: li-acats aloaturli trã numtã = mi ndreg trã numtã;
17: acatsã loc = fatsi lucrul tsi lipseashti, ngreacã; etc. etc.;
18: s-acatsã tengirea (pri foc) = s-ardi fundul di tengiri, s-afumã tengirea;
19: mi-acatsã dratslji (di ureclji) = mi-aprindu foc, mi nãirescu multu;
20: u-acats feata = u bag feata tu-ashtirnut, u-ambair, u ncalic, u nitinjisescu;
21: acatsã njic = (muljarea) cadi greauã (tra s-facã njic);
22: lu-acats cu mãyi = lj-fac mãyi sh-nu mata poati si sh-facã lucrul di-aradã;
24: mi-acats stihimã = mi-aduchescu cu cariva cu cari nu hiu sinfuni ti-un lucru ca, atsel tsi nu ari ndriptati s-da tsiva (di-aradã paradz) a atsilui tsi ari ndriptati, dupã tsi va s-aflãm deadun cum easti lucrul dealihea; bag stihimã;
25: nj-acatsã ghini = ved hãiri, am prucuchii)
{ro: agăţa, prinde, începe}
{fr: accrocher, attraper, saisir, occuper, commencer}
{en: catch, occupy, start}
ex: patru frats si ved ãn fatsã, shi nu pot tra si s-acatsã (angucitoari: chiushadzlji); i lu-adari un lucru, i nu ti-acatsã (nu lu nchisea); di tsi s-acatsã, s-usucã; lu-acãtsãm (ãl bãgãm tu mãnã) tu pãduri; picurarlji acãtsarã (ãlj loarã, s-ashtirnurã tu) giuneapinjlji; cã va-acatsã (va s-acoapirã cu) neauã muntsãlj; di cu noaptea s-lucreadzã-acãtsarã (nchisirã); acãtsarã (ahiursirã) s-da cap; foclu acãtsã (ãnchisi si s-aprindã); intrai tu cor shi u-acãtsai (u loai) di mãnã; di-altã parti acatsã corlu (apãrnjashti corlu; icã el/ea intrã tu cor); s-acãtsã di (agiundzi tu) muntsã; acãtsarã (nchisirã s-aminã) tufechi cu purintsãlj; natlu nu-acatsã (nu nchiseashti s-sugã); va ti-acats (va nj-ahãrzeshti ca unã) poartã; vituljlu gras tsi nu lu-acatsã (nu lu ncapi, nu poati s-lu misurã) zigha; lu-acãtsai (spindzurai) paltul di penurã; nã lai sãrmã, tsi s-lj-acatsã

(expr: cãt s-lj-agiungã, cãt loc va s-lja sãrma tu stumahi)?; cãndu mi minduescu cãt lucru am, mi-acatsã heavra
(expr: canda lãndzidzãscu); acãtsat casã
(expr: loat casã cu nichi)?; pri mini mi-acatsã
(expr: ãnchisi s-mi doarã) tu lingurici; li mãcã! si-lj s-acatsã!
(expr: s-lj-armãnã tu grumadz); cu nãs nu putem s-n-acãtsãm
(expr: s-nã ncãrligãm, s-nã nciupãm; s-n-acãtsãm la ntreatsiri); acãtsã
(expr: cãdzu greauã) eapa cu nãs; mi-acãtsai
(expr: dada-nj cãdzu greauã cu mini) tru paranomãlj; nu lu-acatsã mintea
(expr: nu-achicãseashti, nu aducheashti); s-acãtsã
(expr: sicã, dãmlusi) di mãnj sh-di cicioari; lu-acatsã
(expr: ãlj sta ghini) armatli; lj-acãtsã ghini
(expr: vidzu hãiri cu) minciuna; lãili stranji mi-acatsã
(expr: nj-sta ghini); apa nu lu-avea acãtsatã
(expr: nu lj-avea faptã ghini); mi-acatsã
(expr: mi fatsi s-vom) amarea; bãgarã s-acatsã aloaturli trã numtã
(expr: si sã ndreagã trã numtã); lu-acãtsarã dratslji di ureclji
(expr: s-nãiri multu, s-inãtusi multu, timusi multu); s-avea acãtsatã di peri
(expr: s-avea ncãrligatã, nciupatã); muljari tsi lj-acatsã mãna di tuti
(expr: shtii s-facã multi lucri, cu mãsturilji, lishor sh-cum lipseashti); s-afirea s-nu lj-acatsã luna
(expr: s-nu-agiungã noaptea-amãnat); nu lu-acãtsa loclu
(expr: nu putea si sta tu-un loc; nu-l tsãnea, nu lu-avea loclu); zboarãli a tali acãtsarã loc
(expr: avurã griutati, featsirã lucrul tsi lipsea); nj-spunea cã la izvur acãtsarã feata aestã
(expr: u ncãlicarã, u-ambãirarã); cãldãrusha easti-acãtsatã
(expr: s-arsi pri foc) cu lapti; biu unã scafã di yin shi lu-acãtsã
(expr: lu-andrãlãsi, l-featsi sã-lj yinã mintsãli deavãrliga, lu mbitã); cum lu vidzu, acãtsã guvili
(expr: s-ascumsi); easti acãtsat cu mãyii
(expr: lj-si featsirã mãyi) di nu easti ghini; etc. etc.

§ acãtsat (a-cã-tsátŭ) adg acãtsatã (a-cã-tsá-tã), acãtsats (a-cã-tsátsĭ), acãtsati/acãtsate (a-cã-tsá-ti) – harea tsi u-ari un tsi easti acãtsat; tsi easti bãgat tu mãnã; loat, apucat, apcat, spindzurat, nchisit, etc.
{ro: agăţat, prins, ocupat}
{fr: accroché, attrapé, saisi, occupé}
{en: caught, occupied, started}
ex: suntu acãtsati (loati) cãljurli; cu mãnjli acãtsati (di lucru); ficiori acãtsats
(expr: a curi dadã avea cãdzutã greauã) Sãmbãta; tsi-ai di cãntsã acãtsat (mãrãnat)?

§ acãtsari/acãtsare (a-cã-tsá-ri) sf acãtsãri (a-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu acatsã cariva icã s-acatsã tsiva; loari, apucari, apcari, spindzurari, nchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a agăţa, de a prinde, de a ocupa; agăţare, prindere, ocupare}
{fr: action d’accrocher, d’attraper, de saisir, d’occuper}
{en: action of catching, of occupying, of starting}
ex: nã acãtsam cu acãtsarea; tãmbarea vrea acãtsari (spindzurari di penurã)

§ neacãtsat (nea-cã-tsátŭ) adg neacãtsatã (nea-cã-tsá-tã), neacãtsats (nea-cã-tsátsĭ), neacãtsati/neacãtsate (nea-cã-tsá-ti) – tsi nu easti acãtsat; tsi nu-ari lucru; niloat, neapucat, nispindzurat, ninchisit, etc.
{ro: care nu este agăţat (prins, ocupat); neagăţat}
{fr: qui n’est pas pris, qui ne pas attrapé; inoccupé, chômeur}
{en: who is not caught (occupied); unemployed}
ex: ãl leagã di doi calj neacãtsats (tsi nu eara acãtsats; dit irghilii); easti neacãtsat (nu-ari lucru, shadi tutã dzua)

§ neacãtsari/neacãtsare (nea-cã-tsá-ri) sf neacãtsãri (nea-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu-acatsã icã nu s-acatsã tsiva; niloari, neapucari, nispindzurari, ninchisiri, etc.
{ro: acţiunea de a nu agăţa, de a nu prinde, de a nu ocupa}
{fr: action de ne pas attraper, de ne pas saisir, de ne pas occuper}
{en: action of not catching, of not occupying, of not starting}

§ acãtsãturã (a-cã-tsã-tú-rã) sf acãtsãturi (a-cã-tsã-túrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva acatsã tsiva; atsea tsi ari acãtsatã un; apucãturã, hui, tabieti, nvets, hãri (uruti), etc.; (fig: acãtsãturã = (i) stihimã; (ii) itii, sibepi, furnjii; (iii) alatusi, nindriptati)
{ro: agăţătură, nărav}
{fr: prise, (mauvaise) manière}
{en: catch, grasp, bad habit}
ex: lj-aflai unã acãtsãturã (fig: furnjii)

§ discats (dis-cátsŭ) (mi) vb I discãtsai (dis-cã-tsáĭ), discãtsam (dis-cã-tsámŭ), discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) – scot (ljau, dipun, etc.) un lucru di-aclo iu easti acãtsat (spindzurat);
(expr: hiu discãtsat = nu-am lucru)
{ro: desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: décrocher}
{en: unhook, take down}
ex: discatsã-nj giuplu di pi penurã

§ discãtsat (dis-cã-tsátŭ) adg discãtsatã (dis-cã-tsá-tã), discãtsats (dis-cã-tsátsĭ), discãtsati/discãtsate (dis-cã-tsá-ti) – (lucru) tsi easti scos di-aclo iu eara acãtsat; (loclu) di iu easti loat un lucru spindzurat; fui discãtsat
(expr: nu-avui lucru) tutã veara
{ro: desprins (de unde este agăţat)}
{fr: décroché}
{en: unhooked, taken down}

§ discãtsari/discãtsare (dis-cã-tsá-ri) sf discãtsãri (dis-cã-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-discatsã un lucru
{ro: acţiunea de a desprinde (un lucru de unde este agăţat)}
{fr: action de décrocher}
{en: action of unhooking, of taking down}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

acljem

acljem (a-cljĭémŭ) (mi) vb I acljimai (a-clji-máĭ), acljimam (a-clji-mámŭ), acljimatã (a-clji-má-tã), acljimari/acljimare (a-clji-má-ri) –
1: grescu a unui s-yinã; am/dau unã numã (a unui); ãlj grescu numa; cljem, grescu;
2: caftu a vãrnui tra s-facã tsiva; ursescu cariva sã-nj intrã n casã; acãlisescu, cãlisescu, acãljisescu, cãljisescu, ursescu, grescu (s-intrã, s-yinã, s-facã, etc.), cupusescu (fac copuslu trã, mi cãlisescu), cupãsescu;
3: tsi noimã ari; tsi va s-dzãcã; simneadzã, nsimneadzã
{ro: chema, invita, însemna}
{fr: appeler, convier, inviter, signifier}
{en: call, invite, mean}
ex: tsi-ari s-facã cum s-acljamã (cari lj-easti numa)?; cum tsã dzãc shi cum lu-acljamã; io-nj ti-acljimai (ti cãlisii) pri measã; bãgarã s-facã numtã dumneascã shi acljimarã (lj-ursirã) la numtã; lumea ntreagã tra si shtibã tsi s-acljamã (tsi va dzãcã) Fãrshirot!

§ acljimat (a-clji-mátŭ) adg acljimatã (a-clji-má-tã), acljimats (a-clji-mátsĭ), acljimati/acljimate (a-clji-má-ti) – tsi easti grit; tsi-lj s-ari datã unã numã; cljimat, ursit, grit, acãlisit, cãlisit, acãljisit, cãljisit, cupusit, cupãsit, nsimnat, etc.
{ro: chemat, invitat, însemnat}
{fr: appelé, invité, signifié}
{en: called, invited, meant}
ex: acljimatslji (cãlisitslji) cãntã sh-yin

§ acljimari/acljimare (a-clji-má-ri) sf acljimãri (a-clji-mắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti acljimat; cljimari, griri, acãlisiri, cãlisiri, cupusiri, cupãsiri, etc.
{ro: acţi-unea de a chema, de a invita, de a însemna; chemare, invitare, invitaţie}
{fr: action d’appeler, d’inviter; invitation}
{en: action of calling, of inviting; invitation}
ex: lã vinji acljimari sã s-ducã la numtã; acljimarea (cãlisirea) a nunlui

§ neacljimat (nea-clji-mátŭ) adg neacljimatã (nea-clji-má-tã), neacljimats (nea-clji-mátsĭ), neacljimati/neacljimate (nea-clji-má-ti) – tsi nu easti acljimat; nicljimat, niursit, nigrit, nicãlisit, nicãljisit, nicupusit, nicupãsit, ninsimnat, etc.
{ro: nechemat, neinvitat}
{fr: qui n’est pas invité; non convié}
{en: who is not invited}

ex: moartea yini sh-neacljimatã (fãrã s-lji greshti, fãrã s-u caftsã); vinj neacljimat (nigrit, nicãlisit) la measã; si scoalã, acljimat-neacljimat, shi tradzi ndreptu la bisearica iu vrea s-facã ncurunarea; nu ti du neacljimat iuva, tra s-nu ti scoatã afoarã

§ neacljimari/nea-cljimare (nea-clji-má-ri) sf neacljimãri (nea-clji-mắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu easti acljimat; nicljimari, nigriri, nicãlisiri, nicupusiri, nicupãsiri, etc.
{ro: acţiunea de a nu chema, de a nu invita; nechemare, neinvitare}
{fr: action de ne pas inviter}
{en: action of not calling, of not inviting}

§ cljem (cljĭémŭ) (mi) vb I cljimai (clji-máĭ), cljimam (clji-mámŭ), cljimatã (clji-má-tã), cljimari/cljimare (clji-má-ri) – (unã cu acljem)
ex: cum ti cljamã? (cum tsã grescu?); cljamã-l (cãlisea-l) s-yinã s-mãcãm pãni; nu-l deadirã di curauã, nu-l cljimarã la numtã; s-cljamã (va s-dzãcã), tu hoara-a ljei

§ cljimat (clji-mátŭ) adg cljimatã (clji-má-tã), cljimats (clji-mátsĭ), cljimati/cljimate (clji-má-ti) – (unã cu acljimat)

§ cljimari/cljimare (clji-má-ri) sf cljimãri (clji-mắrĭ) – (unã cu acljimari)

§ nicljimat (ni-clji-mátŭ) adg nicljimatã (ni-clji-má-tã), nicljimats (ni-clji-mátsĭ), nicljimati/nicljimate (ni-clji-má-ti) – (unã cu neacljimat)
ex: nimãcat, nibiut, carishti di cãndu, s-ahtirnu nicljimat pri measã; lã yinea fricã a njitslor s-intrã nicljimats

§ nicljimari/nicljimare (ni-clji-má-ri) sf nicljimãri (ni-clji-mắrĭ) – (unã cu neacljimari)

§ ncljem (ncljĭémŭ) (mi) vb I ncljimai (nclji-máĭ), ncljimam (nclji-mámŭ), ncljimatã (nclji-má-tã), ncljimari/ncljimare (nclji-má-ri) – (unã cu acljem)
ex: s-mi ncljimari (s-mi-acljimari), va s-njergu; tu shishirmaea-atsea, a curi sã-lj ticneascã prit minti s-lu ncljamã

§ ncljimat (nclji-mátŭ) adg ncljimatã (nclji-má-tã), ncljimats (nclji-mátsĭ), ncljimati/nclji-mate (nclji-má-ti) – (unã cu acljimat)

§ ncljimari/ncljimare (nclji-má-ri) sf ncljimãri (nclji-mắrĭ) – (unã cu acljimari)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

aclo

aclo (a-cló) adv – tu atsel loc; aco, aculea, aclotsi, aculotsi, acloea, atsia, arco;
(expr:
1: aoa nclo = pri-aoa sh-pri-aclo;
2: aclo sã-lj hibã = (i) s-ducã shi s-moarã!; aclo si-lj hibã murmintili; (ii) daraclu, draclu, dyeavulu, sãtãnãlu, zarzavuli, dzardzavuchi, atsel cu-un cicior, atsel din vali, shutlu din vali, si-lj creapã numa, atsel cu coadã, etc.)
{ro: acolo}
{fr: là, y}
{en: there}
ex: nu ai aclo (tu-atsel loc) tatã; aoa lj-ari, aclo lj-ari; cãtrã iu aoa nclo
(expr: pi-aoa sh-pri-aclo)?; aclo fum doilji pãnã tora; nu-lj si dutsea mintea pãnã-aclo

§ clo (cló) adv (forma shcurtã a zborlui aclo) – (unã cu aclo) – clo (aclo) iu sh-cãntã puljlji veara

§ aclotsi/aclotse (a-cló-tsi) adv – (unã cu aclo)
ex: pãnã aclotsi; tritsea pri aclotsi; ghini ma feata di-amirã sh-eara aclotsi

§ acloea (a-cló-ĭa) adv – (unã cu aclo)
ex: acloea shidzum; shidea acloea

§ aco (a-có) adv – (unã cu aclo)
ex: lãsai becili-aco

§ aculea (a-cu-leá) adv – (unã cu aclo)
ex: pri di aculea

§ aculotsi/aculotse (a-cu-ló-tsi) adv – (unã cu aclo)

§ atsia (a-tsí-ĭa) adv – (unã cu aclo)
(expr: atsia di-atsia = di multu, ma multu; dit un loc tu altu; pri-aoa sh-pri-aclo)
ex: stãi atsia (aclo) sh-nu ti minã dip; lu-ardi dor tra s-yinã-atsia (aclo); atsia (aclo) s-bat, atsia (aclo) s-agioacã, ca nãshti ficiurits cioara a omlui s-adunã atsia di-atsia (di multu, ma multu); Dumnidzãlu ahiursi atsia di-atsia (di multu, ma multu) s-lã adunã curãili; arãspãndits atsia di-atsia (dit un loc tu altu, pri-aoa sh-pri-aclo)

§ arco (ar-có) adv – (unã cu aclo)
ex: pi-aroa, pi-arco (pi-aoa, pi-aclo)

§ nclo (ncló) adv – di-alantã parti; di-atsea parti; niheamã ma diparti; cãtrã-aclo; aclo, aclotsi, nclotsi, ãnclo, ãnclotsi, nculea, ãnculea, anculea;

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

acumpãr

acumpãr (a-cúm-pãrŭ) (mi) vb I acumpãrai (a-cum-pã-ráĭ), acum-pãram (a-cum-pã-rámŭ), acumpãratã (a-cum-pã-rá-tã), acumpãra-ri/acumpãrare (a-cum-pã-rá-ri) – plãtescu (dau pãradz) tra s-ljau un lucru; acumpru, ancumpãr, ancupãr, cumpru, cumpãr, cupãr; (fig:
1: acumpãr = (i) aduchescu, ascultu; (ii) pistipsescu, nvets lucri; (iii) caftu s-aflu tsi shtii, lu shpiunedz; expr:
2: acumpãr multi sh-vindu putsãni = ascultu multu shi zburãscu putsãn;
3: (om) tsi ti vindi sh-ti-acumpãrã = (om) tsi poati s-ti-arãdã cu zboarãli;
4: zboarãli li ari acumpãrati = zburashti putsãn, cu putsãni zboarã; zboarãli-lj suntu scumpi, canda-lj suntu acum-pãrati)
{ro: cumpăra}
{fr: acheter}
{en: buy}
ex: acumpãrã doi sats di pãni; ca s-acumpãrã cari di cari; acumpãrai un cal; preftul lu-acumpãrã (fig: aduchi) cãts pãradz fatsi; acumpãrai (fig: aduchii) tuti cãti li zbura; acumpãrã-l (fig: caftã s-vedz, mutrea, aflã, aduchea) trã tsi vinji; tini nu zbura, acumpãrã (fig: ascultã)!; omlu cu minti acumpãrã (fig: nveatsã) di la altsã, nu vindi; vrea s-mi-acumpãrã (s-mi shpiuneadzã shi s-aflã di la mini) cum u dutsim, cum fatsim, tsi zburãm; acumpãrã cama multi sh-vindi putsãni
(expr: ma multu s-ascultsã dicãt si zburãshti)

§ acumpãrat (a-cum-pã-rátŭ) adg acumpãratã (a-cum-pã-rá-tã), acumpãrats (a-cum-pã-rátsĭ), acumpãrati/acumpãrate (a-cum-pã-rá-ti) – lucru loat tu loclu-a pãradzlor dats; acumprat, ancumpãrat, ancupãrat, cum-prat, cumpãrat, cupãrat
{ro: cumpărat}
{fr: acheté}
{en: bought}

§ acumpãrari/acumpãrare (a-cum-pã-rá-ri) sf acumpãrãri (a-cum-pã-rắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva acumpãrã; acumprari, ancumpãrari, ancupãrari, cumprari, cumpãrari, cupãrari, etc.
{ro: acţiunea de a cumpăra; cumpărare}
{fr: action d’acheter}
{en: action of buying}
ex: la acumpãrari dishcljidi-ts ocljilj

§ acumpru (a-cúm-pru) vb I acumprai (a-cum-práĭ), acumpram (a-cum-prámŭ), acumpratã (a-cum-prá-tã), acumprari/acumprare (a-cum-prá-ri) – (unã cu acumpãr)
ex: acumpru din hoarã un cal; li-acumpri
(expr: pistipseshti tsi tsã si spuni) sh-cama groasi

§ acumprat (a-cum-prátŭ) adg acumpratã (a-cum-prá-tã), acum-prats (a-cum-prátsĭ), acumprati/acumprate (a-cum-prá-ti) – (unã cu acumpãrat)

§ acumprari/acumprare (a-cum-prá-ri) sf acumprãri (a-cum-prắrĭ) – (unã cu acumpãrari)

§ acumpratã (a-cum-prá-tã) sf fãrã pl – lucrili acumpãrati (alãxiti trã pãradzlji plãtits); lucrul tsi-l fatsi cariva tsi-acumprã tsiva; acumprari
{ro: cumpărături}
{fr: achats}
{en: purchases}
ex: li-aleg eu tu-acum-pratã

§ ancumpãr (an-cúm-pãrŭ) (mi) vb I ancumpãrai (an-cum-pã-ráĭ), ancumpãram (an-cum-pã-rámŭ), ancumpãratã (an-cum-pã-rá-tã), ancumpãrari/ancumpãrare (an-cum-pã-rá-ri) – (unã cu acumpãr)

§ ancumpãrat (an-cum-pã-rátŭ) adg ancumpãratã (an-cum-pã-rá-tã), ancumpãrats (an-cum-pã-rátsĭ), ancumpã-rati/ancumpãrate (an-cum-pã-rá-ti) – (unã cu acumpãrat)

§ ancumpãrari/ancumpãrare (an-cum-pã-rá-ri) sf ancumpãrãri (an-cum-pã-rắrĭ) – (unã cu acumpãrari)

§ ancupãr (an-cú-pãrŭ) (mi) vb I ancupãrai (an-cu-pã-ráĭ), ancupãram (an-cu-pã-rámŭ), ancupãratã (an-cu-pã-rá-tã), ancupãrari/ancupãrare (an-cu-pã-rá-ri) – (unã cu acumpãr)
ex: nj-ancupãrai nã topã; lj-ancu-pãrai
(expr: li-aduchii, li pistipsii) tuti cãti dzãsi; nãsh zbura ma mini ancupãram
(expr: ascultam cu ureaclja)

§ ancupãrat (an-cu-pã-rátŭ) adg ancupãratã (an-cu-pã-rá-tã), ancupãrats (an-cu-pã-rátsĭ), ancupãrati/ancupãrate (an-cu-pã-rá-ti) – (unã cu acum-pãrat)

§ ancupãrari/ancupãrare (an-cu-pã-rá-ri) sf ancupãrãri (an-cu-pã-rắrĭ) – (unã cu acumpãrari)

§ cumpãr (cúm-pãrŭ) (mi) vb I cumpãrai (cum-pã-ráĭ), cumpãram (cum-pã-rámŭ), cumpãratã (cum-pã-rá-tã), cumpãrari/cumpãrare (cum-pã-rá-ri) – (unã cu acumpãr)

§ cumpãrat (cum-pã-rátŭ) adg cumpãratã (cum-pã-rá-tã), cumpãrats (cum-pã-rátsĭ), cumpã-rati/cumpãrate (cum-pã-rá-ti) – (unã cu acumpãrat)

§ cumpãrari/cumpãrare (cum-pã-rá-ri) sf cumpãrãri (cum-pã-rắrĭ) – (unã cu acumpãrari)

§ cumpãrãturã (cum-pã-rã-tú-rã) sf cumpãrãturi (cum-pã-rã-túrĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu acumpãrã un lucru; lucrul tsi lu-acumpãrã cariva
{ro: cum-părătură}
{fr: achat}
{en: purchase}
ex: mizi adush tastrul cu cumpãrãturi (lucrili acumprati)

§ cumpru (cúm-pru) (mi) vb I cumprai (cum-práĭ), cumpram (cum-prámŭ), cumpratã (cum-prá-tã), cumprari/cumprare (cum-prá-ri) – (unã cu acumpãr)

§ cumprat (cum-prátŭ) adg cumpratã (cum-prá-tã), cumprats (cum-prátsĭ), cumprati/cumprate (cum-prá-ti) – (unã cu acum-pãrat)

§ cumprari/cumprare (cum-prá-ri) sf cumprãri (cum-prắrĭ) – (unã cu acumpãrari)

§ cumpratã (cum-prá-tã) sf fãrã pl – (unã cu acumpratã)

§ cupratã (cu-prá-tã) sf fãrã pl – (unã cu acumpratã)

§ cupãr (cú-pãrŭ) (mi) vb I cupãrai (cu-pã-ráĭ), cupãram (cu-pã-rámŭ), cupãratã (cu-pã-rá-tã), cupãrari/cupãrare (cu-pã-rá-ri) – (unã cu acumpãr)

§ cupãrat (cu-pã-rátŭ) adg cupãratã (cu-pã-rá-tã), cupãrats (cu-pã-rátsĭ), cupãrati/cupãrate (cu-pã-rá-ti) – (unã cu acumpãrat)

§ cupãrari/cupãrare (cu-pã-rá-ri) sf cupãrãri (cu-pã-rắrĭ) – (unã cu acumpãrari)

§ discumpãr (dis-cúm-pãrŭ) (mi) vb I discumpãrai (dis-cum-pã-ráĭ), discumpãram (dis-cum-pã-rámŭ), discumpãratã (dis-cum-pã-rá-tã), discumpãrari/discumpãrare (dis-cum-pã-rá-ri) – lu-acumpru nãpoi un lucru tsi lu-aveam vindutã nãinti; lj-u plãtescu a unui tsi-nj featsi bun (arãu); dau axigurauã ti-un sclav tra s-hibã sãlghit; discumpur, discumpru, ascumpãr, plãtescu, mushtinedz
{ro: răscumpăra, răsplăti}
{fr: (se) rédimer, (se) racheter}
{en: redeem, reward, pay ransom}
ex: sh-discumpãrã (sh-u-acumpãrã) casa pãrinteascã; nã discumpãrãm di sãndzili-a Hristolui; avdzãts cum lã discumpirã (lã u plãteashti) buneatsa; ahtari buneatsã nu s-discumpãrã lishor cu unã cu doauã; vrurã s-lu discumpãrã (sã-lj da tsiva, s-lu plãteascã trã bunlu tsi lã featsi); va ts-u discumpãr (plãtescu); agiumsi oara s-tsã discumpãr bunlu tsi-nj featsish; vinj, ca s-tsã discumpur tuti cãti nj-ai faptã; vulturlu, furnica shi yeaspea vrurã s-lu discumpãrã

§ discumpãrat (dis-cum-pã-rátŭ) adg discumpãratã (dis-cum-pã-rá-tã), discumpãrats (dis-cum-pã-rátsĭ), discumpãrati/discumpãrate (dis-cum-pã-rá-ti) – (lucrul) tsi easti acumprat diznou (dupã tsi fu vindut nãinti); tsi-lj s-ari plãtitã ti bunlu (arãulu) tsi-avea faptã; (sclavlu) tsi easti sãlghit cã s-ari plãtitã axiguraua trã el; discumpurat, discumprat, ascumpãrat, plãtit, mushtinat
{ro: răscumpărat, răsplătit}
{fr: rédimé, racheté}
{en: redeemed, rewarded, for whom the ransom is payed}

§ discumpãrari/discumpãrare (dis-cum-pã-rá-ri) sf discum-pãrãri (dis-cum-pã-rắrĭ) – atsea tsi fatsi cãndu s-discumpãrã tsiva; discumpurari, discumprari, ascumpãrari, plãtiri, mushtinari
{ro: acţiunea de a răscumpăra, de a răsplăti; răscumpărare, răsplătire}
{fr: action de (se) rédimer, de (se) racheter}
{en: action of redeeming, rewarding, of paying ransom}

§ discumpur (dis-cúm-purŭ) (mi) vb I discumpurai (dis-cum-pu-ráĭ), discumpuram (dis-cum-pu-rámŭ), discumpuratã (dis-cum-pu-rá-tã), discumpurari/discumpurare (dis-cum-pu-rá-ri) – (unã cu discumpãr)

§ discumpurat (dis-cum-pu-rátŭ) adg discumpuratã (dis-cum-pu-rá-tã), discumpurats (dis-cum-pu-rátsĭ), discumpurati/discumpurate (dis-cum-pu-rá-ti) – (unã cu discumpãrat)

§ discumpurari/discumpurare (dis-cum-pu-rá-ri) sf discumpurãri (dis-cum-pu-rắrĭ) – (unã cu discumpãra-ri)

§ discumpru (dis-cúm-pru) (mi) vb I discumprai (dis-cum-práĭ), discumpram (dis-cum-prámŭ), discumpratã (dis-cum-prá-tã), discumprari/discumprare (dis-cum-prá-ri) – (unã cu discumpãr)

§ discumprat (dis-cum-prátŭ) adg discumpratã (dis-cum-prá-tã), discumprats (dis-cum-prátsĭ), discumprati/dis-cumprate (dis-cum-prá-ti) – (unã cu discumpãrat)

§ discumprari/discumprare (dis-cum-prá-ri) sf discumprãri (dis-cum-prắrĭ) – (unã cu discumpãrari)

§ ascumpãr (as-cum-pắrŭ) (mi) vb I ascumpãrai (as-cum-pã-ráĭ), ascumpãram (as-cum-pã-rámŭ), ascumpãratã (as-cum-pã-rá-tã), ascumpãra-ri/ascumpãrare (as-cum-pã-rá-ri) –
1: nj-caftu ljirtari; simbãtsescu;
2: lj-u plãtescu a unui tsi-nj featsi arãu (bun); nj-ljau (nj-scot) ahtea, nj-scot arãzganlu;
3: dau axigurauã ti-un sclav tra s-hibã sãlghit; mi-arãzgan; discumpãr; mushtinedz
{ro: scuza; răzbuna; răscumpăra}
{fr: (s’)excuser; (se) venger; se racheter}
{en: apologize; avenge; pay ransom}
ex: s-ascumpãrã (sh-cãftã ljirtari) cã nu poati sã s-ducã cu nãs; s-mi-ascumpãri (s-nji ljai arãzganlu) Rushcã tini; gionili io lu-ascumpãrai (lu-arãzgãnai)

§ ascum-pãrat (as-cum-pã-rátŭ) adg ascumpãratã (as-cum-pã-rá-tã), ascumpãrats (as-cum-pã-rátsĭ), ascumpãrati/ascumpãrate (as-cum-pã-rá-ti) –
1: tsi easti ljirtat; simbãtsit;
2: tsi-lj s-ari plãtitã trã arãulu (i bunlu) tsi-ari faptã; tsi sh-ari loatã ahtea (arãzganlu, sãndzili);
3: tsi easti discumpãrat; (sclavlu) tsi easti sãlghit dupã tsi-lj si pãlti axiguraua; arãzgãnat; discumpãrat, mushtinat
{ro: răzbunat; scuzat; răscumpărat}
{fr: vengé; excusé; racheté}
{en: avenged; apologized, ransomed}

§ ascumpãrari/ascumpãrare (as-cum-pã-rá-ri) sf ascumpãrãri (as-cum-pã-rắrĭ) – atsea tsi fatsi un cãndu ascumpãrã tsiva i pri cariva; atsea tsi fatsi un cãndu shi scoati ahtea; arãzgãnari; discumpãrari, mushtinari, ljirtari
{ro: acţiunea de a se răzbuna; de a scuza; de a răscumpăra; răzbu-nare; scuzare; răscumpărare}
{fr: action de (se) venger; de (s’)excuser; de se racheter}
{en: action of avenging; of apolo-gizing, of paying ransom}

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

adap

adap (mi) (a-dápŭ) vb I adãpai (a-dã-páĭ), adãpam (a-dã-pámŭ), adãpatã (a-dã-pá-tã), adãpari/adãpare (a-dã-pá-ri) – dau apã (s-bea) a unei pravdã; asprucuchescu (pruscutescu, prãscutescu, ud, pluscutescu, pluscuchescu) unã grãdinã; bea apã (unã pravdã); s-udã (unã plantã)
{ro: adăpa, stropi}
{fr: abreuver, aroser}
{en: water (animals or plants)}
ex: s-lu-adapã (s-lji da s-bea apã) cu-a lui mãnã; adap calu (dau a calui apã s-bea); lj-adãpa (lj-aspru-cuchea) grãdina; s-easti cã nu adachi misurlu, nu creashti

§ adãpat (a-dã-pátŭ) adg adãpatã (a-dã-pá-tã), adãpats (a-dã-pátsĭ), adãpati/adãpate (a-dã-pá-ti) – tsi-lj s-ari datã apã s-bea (pravda); tsi ari biutã apã (pravda); udatã (grãdina)
{ro: adăpat, stropit}
{fr: abreuvé, arosé}
{en: watered (animals or plants)}
ex: prashlji nu suntu adãpats (udats, pruscutits)

§ adãpari/adãpare (a-dã-pá-ri) sf adãpãri (a-dã-pắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-adapã tsiva; dari apã (a prãvdzãlor ta s-bea), udari (grãdina)
{ro: acţiunea de a adăpa, de a stropi; adăpare, stropire}
{fr: action d’abreuver, d’aroser}
{en: action of watering animals or plants}
ex: iu njergu puljlji trã adãpari (tra s-bea apã)?; amãnãm cu adãparea-a trifiljlui; sh-adãparea sh-ari vahtea-a ljei

§ neadãpat (nea-dã-pátŭ) adg neadãpatã (nea-dã-pá-tã), neadãpats (nea-dã-pátsĭ), neadãpa-ti/neadãpate (nea-dã-pá-ti) – tsi nu-lj s-ari datã apã s-bea (pravda); tsi nu-ari biutã apã (pravda); tsi nu fu udatã (grãdina)
{ro: care nu a fost adăpat sau stropit}
{fr: qui n’est pas abreuvé ou arosé}
{en: who has not been watered (animals or plants)}
ex: Bailu-a lui armasi neadãpat (fãrã sã-lj si da apã s-bea); grãdinj neadãpati (niudati, neasprucuchiti)

§ neadãpari/neadãpare (nea-dã-pá-ri) sf neadãpãri (nea-dã-pắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu nu s-adapã tsiva; nidari apã (a prãvdzãlor ta s-bea), niudari (grãdina)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

agnos

agnos (agh-nósŭ) sn agnosuri (agh-nó-surĭ) – atsea tsi-aducheashti un cãndu mãcã, veadi i avdi tsiva tsi nu lu-arãseashti dip (di-l fatsi s-voamã, sã-lj yinã greatsã); gunos, agunos, agãnos, gnos, greatsã, dizgustu;
(expr: nj-fudzi buriclu di agnos = nj-yini greatsã multã, nj-yini s-versu)
{ro: scârbă, dezgust}
{fr: dégoût, répugnance}
{en: disgust}
ex: nj-easti agnos (ãnj yini s-vom); cari ãl vidzurã tr-agnos

§ agunos (a-ghu-nósŭ) sn agunosuri (a-ghu-nó-surĭ) – (unã cu agnos)

§ agãnos (a-ghã-nósŭ) sn agãnosuri (a-ghã-nó-surĭ) – (unã cu agnos)
ex: nj-yini agãnos di ghela tsi mãcai; nji sã featsi agãnos; nj-easti agãnos di zboarãli-a tali

§ gunos (gu-nósŭ) sn gunoasi/gunoase (gu-nŭá-si) – (unã cu agnos)
ex: nj-u gunos s-lji intru n casã; tuti gunoasili la nãs li-adunã; nj-u gunos di cãti fatsi sh-di cãti greashti; lj-fudzi buriclu di gunos
(expr: lj-yini s-vearsã)

§ gnos (ghnósŭ) sm fãrã pl – (unã cu agnos)
ex: lj-u gnos di-ahtãri timbelj

§ yiunos (yĭu-nósŭ) sm fãrã pl – (unã cu agnos)

§ agnusescu (agh-nu-sés-cu) (mi) vb IV agnusii (agh-nu-síĭ), agnuseam (agh-nu-seámŭ), agnusitã (agh-nu-sí-tã), agnusiri/agnusire (agh-nu-sí-ri) – ãl fac pri cariva ta sã-lj yinã agnos; ãnj yini agnos (greatsã); agnusedz, dizgustu
{ro: (se) scârbi, dezgusta}
{fr: dégoûter}
{en: disgust}

§ agnusit (agh-nu-sítŭ) adg agnusitã (agh-nu-sí-tã), agnusits (agh-nu-sítsĭ), agnusiti/agnusite (agh-nu-sí-ti) – tsi-lj yini agnos (greatsã); agnusat, dizgustat
{ro: scârbit, dezgustat}
{fr: dégoûté}
{en: disgusted}

§ agnusi-ri/agnusire (agh-nu-sí-ri) sf agnusiri (agh-nu-sírĭ) – atsea tsi-aducheashti omlu cãndu-lj yini agnos; agnusari, dizgustari

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

ahtari/ahtare

ahtari/ahtare (ah-tá-ri) adg ahtari/ahtare (ah-tá-ri), ahtãri (ah-tắrĭ), ahtãri (ah-tắrĭ) – unã soi cu; aestã soi di; atari, aftari, tari, tadi, dina, filean
{ro: atare, cutare, astfel de…}
{fr: tel, pareil}
{en: such}
ex: pãnã tora nu vidzui ahtari (aestã soi di) mushuteatsã; ahtari (unã soi) mamã, ahtari (unã soi) hilj; ahtari cap, ahtari minti; ahtari cal, ahtari eapã; ahtari masti, ahtari portu, ahtari plasi; sh-tini ahtari sh-io ahtari; fã sh-dulmici tr-ahtari (tr-aestã soi di) vrutã; ahtari picurar, ahtãri cãnj; ahtãri (aestã soi di lucri) nu shtiu mini; gura-a ahtãror oaminj; s-aflã tu-amãrtii ahtãrlji

§ aftari/aftare (af-tá-ri) adg aftari/aftare (af-tá-ri), aftãri (af-tắrĭ), aftãri (af-tắrĭ) – (unã cu ahtari)
ex: nu-am vidzutã-aftari (ahtari) om; aftari lucru nu-i bun; tsi banã aftari! (ahtari!)

§ atari/atare (a-tá-ri) adg atari/atare (a-tá-ri), atãri (a-tắrĭ), atãri (a-tắrĭ) – (unã cu ahtari)
ex: tu atari (ahtari) hoarã; ãlj yini a amirãlui tu shtiri cã atari amirã yini sã-lj batã; vãrã nu putea s-dzãcã “atari”

§ tari/tare (tá-ri) adg tari/tare (tá-ri), tãri (tắrĭ), tãri (tắrĭ) – (unã cu ahtari)
ex: tari huzmichear

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

aleg1

aleg1 (a-légŭ) (mi) vb III shi II alepshu (a-lép-shĭu), alidzeam (a-li-dzeámŭ), aleaptã (a-leáp-tã) shi aleapsã (a-leáp-sã), aleadziri/aleadzire (a-leá-dzi-ri) shi alidzeari/alidzeare (a-li-dzeá-ri) –
1: l-ljau un lucru (lu-aspun, ãl scot, ãl bag di-unã parti, etc.) cã mi-arãseashti ma multu (cã easti altã soi, cã easti ahoryea) di alanti lucri;
2: di tuts oaminjlji tsi da votlu (psiflu) (tsi vuteadzã, tsi psifisescu la unã “aleadziri”), ma multsãlj suntu di pãrearea ca un (tsi easti lugursit ma bunlu) s-hibã atsel cari sã-lj pãristiseascã la chivernisi (stat, pulitii, etc.) tu lucrili tsi suntu trã fãtseari;
(expr:
1: mi-aleg (di altsã) = mi-aspun ahoryea di-alantsã (altã soi, ma bunlu, ma mushatlu, ma cumintili, etc.); mi-aspun s-hiu altã soi (di altsã); nu nj-u-aduc cu…;
2: mi-aleg cu aestu lucru = di tuti lucrili tsi-aveam trã alidzeari armash cu aestu lucru;
3: altã nu mi-aleadzi = nu-am altutsiva trã fãtseari dicãt…;
4: aleg hiri (lucri) mintiti = li dizmeastic, li disfac, li dizleg;
5: mardzinea aleadzi = va videm tu soni tsi va si s-facã, tsi apofasi va s-lom)
{ro: alege; (se) diferenţia}
{fr: choisir; élire; (se) distinguer, (se) différencier}
{en: select; elect; distinguish}
ex: cum aledz, acshi culedz; cãti-aleapsim (lom ca ma bunili), li hãrzim; alepshu (u loai cã mi-arisi; icã dghivãsii) unã carti; aushlu s-aleapsi
(expr: armasi) cu alãga-rea; va lu-alidzem (ma multsãlj di noi aspunem cu votlu (psiflu) cã-l lugursim ma bunlu shi-l bãgãm s-hibã) ma marli; lu-aleapsirã cogeabash; adzã easti anlu di cãndu lu-aleapsirã epitrop; stãmãna-aestã s-aleadzi (s-lja apofasea) s-njirdzem la mãnãstir; di soatsãli tuti, tini ti-alidzeai
(expr: ti-aspuneai ahoryea); armãnlu aleadzi; nu mi-aleg
(expr: nu hiu altã soi) di tini; adarã un san la u favru di nu s-alidzea di
(expr: nu puteai s-dzãts cã easti altã soi di, eara dip unã soi cu) sanlu-a aushlui; di tuts el s-aleapsi
(expr: ishi tu padi, s-vidzu ma bunlu, ma gionili) la bãtichii; aleadzi
(expr: diz-measticã) chedinlu aestu cã s-minti; stai s-aleadzim
(expr: s-lu dizligãm) lucrul

§ aleptu1 (a-lép-tu) adg aleaptã (a-leáp-tã), aleptsã (a-lép-tsã), aleapti/aleapte (a-leáp-ti) –1: tsi easti loat (aspus, scos, bãgat di-unã parti) cã easti arãsit ma multu;

2: tsi ari aprucheatã (ãlj si deadirã, ari loatã, la unã aleadziri) ma multili voturi; alepsu; (fig:
1: aleptu = (i) tsi easti altã soi dicãt alantsã; (ii) lucrul cu cari ari armasã cariva (di tuti alanti lucri tsi putea s-li aibã); (iii) (ficior) tsi easti gioni, zveltu sh-mushat; expr:
2: gioni aleptu; aleptul aleptsãlor = ficior multu mushat sh-gioni, aspus di-aradã tu pirmithi ca hilj di-amirã)
{ro: ales; diferenţiat}
{fr: choisi; élu; distingué, beau, différencié}
{en: selected; elected; distinguished}
ex: nj-am un frati gioni, cap di fur aleptu; aleptul a aleptsãlor; aleptsãlj (fig: zveltsãlj, mushatslji) giunari vor niveastã; io featã hiu sh-nu plãngu sh-tini gioni aleptu
(expr: gioni dit pãrmiti, mushat shi zveltu) sh-vershi lãcrinj?

§ alepsu1 (a-lép-su) adg aleapsã (a-leáp-sã), alepshi (a-lép-shi), aleapsi/aleapse (a-leáp-si) – (unã cu aleptu1)

§ aleadziri1/aleadzire (a-leá-dzi-ri) sf aleadziri (a-leá-dzirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu s-aleadzi tsiva i cariva; alidzeari
{ro: acţiunea de a alege; de a (se) diferenţia; alegere}
{fr: action de choisir; d’élire; de (se) distinguer, de (se) différencier; selection, élection}
{en: action of selecting; of electing; of distinguishing; selection, election}

§ alidzeari1/ali-dzeare (a-li-dzeá-ri) sf alidzeri (a-li-dzérĭ) – (unã cu aleadziri1)

§ prialeg (pri-a-légŭ) (mi) vb III shi II prialepshu (pri-a-lép-shĭu), prialidzeam (pri-a-li-dzeámŭ), prialeaptã (pri-a-leáp-tã), pri-aleadziri/prialeadzire (pri-a-leá-dzi-ri) shi prialidzeari/prialidzeare (pri-a-li-dzeá-ri) – multu aleg (ma multu dicãt lipseashti); paraleg
{ro: prea alege}
{fr: trop choisir}
{en: select too much}

§ pri-aleptu (pri-a-lép-tu) adg prialeaptã (pri-a-leáp-tã), prialeptsã (pri-a-lép-tsã), prialeapti/prialeapte (pri-a-leáp-ti) – tsi easti aleptu multu; paraleptu
{ro: ales mult}
{fr: trop choisi}
{en: too much selected}

§ prialeadziri/prialeadzire (pri-a-leá-dzi-ri) sf pria-leadziri (pri-a-leá-dzirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva prialeadzi; prialidzeari, paralidzeari, paraleadziri
{ro: acţiunea de a alege prea mult}
{fr: action de trop choisir}
{en: action of too much selecting}

§ prialidzeari/prialidzeare (pri-a-li-dzeá-ri) sf prialidzeri (pri-a-li-dzérĭ) – (unã cu prialeadziri)

§ paraleg (pá-ra-légŭ) (mi) vb III shi II paralepshu (pá-ra-lép-shĭu), para-lidzeam (pá-ra-li-dzeámŭ), paraleaptã (pá-ra-leáp-tã), paraleadzi-ri/paraleadzire (pá-ra-leá-dzi-ri) shi paralidzeari/paralidzeare (pá-ra-li-dzeá-ri) – (unã cu prialeg)

§ paraleptu (pá-ra-lép-tu) adg paraleaptã (pá-ra-leáp-tã), paraleptsã (pá-ra-lép-tsã), paraleap-ti/paraleapte (pá-ra-leáp-ti) – (unã cu prialeptu)

§ paraleadzi-ri/paraleadzire (pá-ra-leá-dzi-ri) sf paraleadziri (pá-ra-leá-dzirĭ) – (unã cu prialeadziri)

§ paralidzeari/paralidzeare (pá-ra-li-dzeá-ri) sf paralidzeri (pá-ra-li-dzérĭ) – (unã cu prialeadziri)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

alingu

alingu (a-lín-gu) (mi) vb III shi II alimshu (a-lím-shĭu), alindzeam (a-lin-dzeámŭ), alimsã (a-lím-sã) shi alimtã (a-lím-tã), alindziri/alindzire (a-lín-dzi-ri) shi alindzeari/alindzeare (a-lin-dzeá-ri) – dau cu limba pristi fatsa-a unui lucru tra s-u molj cu ascucheat (tra s-u-ashtergu, s-u aduchescu tsi gustu ari, grãsimea i dultseamea di pri deadziti cãndu au nustimada bunã, etc.); dau ma multi ori cu limba pristi mãcarea din gurã tra s-lj-aduchescu nustimada; lingu;
(expr:
1: mi-alingu = mi mbet;
2: lu-alimsi cãtusha = easti murdar cã nu s-ari latã, canda-i alimtu di cãtushi!;
3: alindzi-vasili = timbel, linãvos, tsi bãneadzã di-atseali tsi-lj da altsã)
{ro: linge}
{fr: lécher}
{en: lick}
ex: oili alingu sarea (da cu limba pristi sari tra s-si nsarã); ts-alindzeai dzeaditli di dultsi tsi eara; mi-alimshu (mi mbitai) asãndzã; easti un alindzi-vasili
(expr: timbel, tsi-ashteaptã sã-lj da altsã); iu ascuchi nãs, nu alindzi; cari sh-bagã mãna n njari, dzeaditili va sh-alingã

§ alimtu (a-lím-tu) adg alimtã (a-lím-tã), alimtsã (a-lím-tsã), alimti/alimte (a-lím-ti) – (lucru) tsi easti pusputit di limba-a unui tsi lu-alindzi; (fig: alimtu = (i) lutsit, scãntiljos, nyilcios, pripsit, mushat, mbitat, etc.; (ii) duzi, buimatcu, maznu, ischiu, ndreptu)
{ro: lins}
{fr: léché; lisse}
{en: licked}
ex: perlu lu-ari alimtu; tricu unã alimtã (fig: featã mushatã, pripsitã); vinjirã acasã alimtsã (fig: mbitats); hiu alimtu (fig: mbitat)

§ alimsu (a-lím-su) adg alimsã (a-lím-sã), alimshi (a-lím-shi), alimsi/alimse (a-lím-si) – (unã cu alimtu)

§ alindzi-ri/alindzire (a-lín-dzi-ri) sf alindziri (a-lín-dzirĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu un alindzi tsiva; alindzeari, lindziri, lindzeari
{ro: acţiunea de a linge; lingere}
{fr: action de lécher}
{en: action of licking}
ex: va ti saturi cu alindzirea (atsea tsi fats cãndu alindzi)?

§ alindzeari/alindzeare (a-lin-dzeá-ri) sf alindzeri (a-lin-dzérĭ) – (unã cu alindziri)
ex: nu ti sãturash cu mãncari, va ti saturi cu alindzeari

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã ma multu/ptsãn

alumbu

alumbu (a-lúm-bu) vb I(?) icã IV(?) – mi duc sh-hiu deadun cu cariva, sã-lj fac sutsatã
{ro: fi împreună, însoţi}
{fr: rejoindre}
{en: join (somebody)}
ex: s-yinã si-nj mi-alumbã (sã-nj facã sutsatã, s-hibã cu mini)

T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã

acljem

acljem (a-cljĭémŭ) (mi) vb I acljimai (a-clji-máĭ), acljimam (a-clji-mámŭ), acljimatã (a-clji-má-tã), acljimari/acljimare (a-clji-má-ri) –
1: grescu a unui s-yinã; am/dau unã numã (a unui); ãlj grescu numa; cljem, grescu;
2: caftu a vãrnui tra s-facã tsiva; ursescu cariva sã-nj intrã n casã; acãlisescu, cãlisescu, acãljisescu, cãljisescu, ursescu, grescu (s-intrã, s-yinã, s-facã, etc.), cupusescu (fac copuslu trã, mi cãlisescu), cupãsescu;
3: tsi noimã ari; tsi va s-dzãcã; simneadzã, nsimneadzã
{ro: chema, invita, însemna}
{fr: appeler, convier, inviter, signifier}
{en: call, invite, mean}
ex: tsi-ari s-facã cum s-acljamã (cari lj-easti numa)?; cum tsã dzãc shi cum lu-acljamã; io-nj ti-acljimai (ti cãlisii) pri measã; bãgarã s-facã numtã dumneascã shi acljimarã (lj-ursirã) la numtã; lumea ntreagã tra si shtibã tsi s-acljamã (tsi va dzãcã) Fãrshirot!

§ acljimat (a-clji-mátŭ) adg acljimatã (a-clji-má-tã), acljimats (a-clji-mátsĭ), acljimati/acljimate (a-clji-má-ti) – tsi easti grit; tsi-lj s-ari datã unã numã; cljimat, ursit, grit, acãlisit, cãlisit, acãljisit, cãljisit, cupusit, cupãsit, nsimnat, etc.
{ro: chemat, invitat, însemnat}
{fr: appelé, invité, signifié}
{en: called, invited, meant}
ex: acljimatslji (cãlisitslji) cãntã sh-yin

§ acljimari/acljimare (a-clji-má-ri) sf acljimãri (a-clji-mắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva easti acljimat; cljimari, griri, acãlisiri, cãlisiri, cupusiri, cupãsiri, etc.
{ro: acţi-unea de a chema, de a invita, de a însemna; chemare, invitare, invitaţie}
{fr: action d’appeler, d’inviter; invitation}
{en: action of calling, of inviting; invitation}
ex: lã vinji acljimari sã s-ducã la numtã; acljimarea (cãlisirea) a nunlui

§ neacljimat (nea-clji-mátŭ) adg neacljimatã (nea-clji-má-tã), neacljimats (nea-clji-mátsĭ), neacljimati/neacljimate (nea-clji-má-ti) – tsi nu easti acljimat; nicljimat, niursit, nigrit, nicãlisit, nicãljisit, nicupusit, nicupãsit, ninsimnat, etc.
{ro: nechemat, neinvitat}
{fr: qui n’est pas invité; non convié}
{en: who is not invited}

ex: moartea yini sh-neacljimatã (fãrã s-lji greshti, fãrã s-u caftsã); vinj neacljimat (nigrit, nicãlisit) la measã; si scoalã, acljimat-neacljimat, shi tradzi ndreptu la bisearica iu vrea s-facã ncurunarea; nu ti du neacljimat iuva, tra s-nu ti scoatã afoarã

§ neacljimari/nea-cljimare (nea-clji-má-ri) sf neacljimãri (nea-clji-mắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu cariva nu easti acljimat; nicljimari, nigriri, nicãlisiri, nicupusiri, nicupãsiri, etc.
{ro: acţiunea de a nu chema, de a nu invita; nechemare, neinvitare}
{fr: action de ne pas inviter}
{en: action of not calling, of not inviting}

§ cljem (cljĭémŭ) (mi) vb I cljimai (clji-máĭ), cljimam (clji-mámŭ), cljimatã (clji-má-tã), cljimari/cljimare (clji-má-ri) – (unã cu acljem)
ex: cum ti cljamã? (cum tsã grescu?); cljamã-l (cãlisea-l) s-yinã s-mãcãm pãni; nu-l deadirã di curauã, nu-l cljimarã la numtã; s-cljamã (va s-dzãcã), tu hoara-a ljei

§ cljimat (clji-mátŭ) adg cljimatã (clji-má-tã), cljimats (clji-mátsĭ), cljimati/cljimate (clji-má-ti) – (unã cu acljimat)

§ cljimari/cljimare (clji-má-ri) sf cljimãri (clji-mắrĭ) – (unã cu acljimari)

§ nicljimat (ni-clji-mátŭ) adg nicljimatã (ni-clji-má-tã), nicljimats (ni-clji-mátsĭ), nicljimati/nicljimate (ni-clji-má-ti) – (unã cu neacljimat)
ex: nimãcat, nibiut, carishti di cãndu, s-ahtirnu nicljimat pri measã; lã yinea fricã a njitslor s-intrã nicljimats

§ nicljimari/nicljimare (ni-clji-má-ri) sf nicljimãri (ni-clji-mắrĭ) – (unã cu neacljimari)

§ ncljem (ncljĭémŭ) (mi) vb I ncljimai (nclji-máĭ), ncljimam (nclji-mámŭ), ncljimatã (nclji-má-tã), ncljimari/ncljimare (nclji-má-ri) – (unã cu acljem)
ex: s-mi ncljimari (s-mi-acljimari), va s-njergu; tu shishirmaea-atsea, a curi sã-lj ticneascã prit minti s-lu ncljamã

§ ncljimat (nclji-mátŭ) adg ncljimatã (nclji-má-tã), ncljimats (nclji-mátsĭ), ncljimati/nclji-mate (nclji-má-ti) – (unã cu acljimat)

§ ncljimari/ncljimare (nclji-má-ri) sf ncljimãri (nclji-mắrĭ) – (unã cu acljimari)

Adãvgati di sca ma multu/ptsãn