|
|
grivã*
grivã* (grí-vã) – fimininlu singular di la adgictivlu “griv”; vedz griv
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascãgrivã
grivã (grí-vã) sf grivi/grive (grí-vi) – per lungu shi stufos tsi creashti pi grumadzlu icã schinãratlu a unor prãvdã (ca, bunãoarã, calu, ljundarlu, etc.); coamã, hioti
{ro: coamă}
{fr: crinière}
{en: mane}
ex: cã pãnã la os, tu grivã, ti ved tãljat arãu
grivãnush
grivãnush (gri-vã-núshĭŭ) adg – vedz tu griv
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: grivcãnut
cãnut (cã-nútŭ) adg cãnutã (cã-nú-tã), cãnuts (cã-nútsĭ), cãnuti/cã-nute (cã-nú-ti) – (hromã) tsi nu easti ni lai ni albã ma namisa di eali doauã; hromã tsi sh-u-adutsi cu-atsea a cinushiljei; (om) tsi ari perlji alghi, griyi; (oai, njel, ed, etc.) tsi ari lãna albã, grivã; cãruntu, griv, psar, siv, sumolcu, murgu, amurgu, bagav, gãbur, albu
{ro: cărunt}
{fr: gris (en parlant des cheveux)}
{en: grey (hair)}
ex: aush cu barba cãnutã (albã); aveam nã caprã cãnutã (cu lãna sivã) shi doi edz cãnuts; tãmbãrli a lor suntu cãnuti (di hroma-a cinushiljei)
§ cãnutic (cã-nu-tícŭ) adg cãnuticã (cã-nu-tí-cã), cãnutits (cã-nu-títsĭ), cãnutitsi/cãnutitse (cã-nu-tí-tsi) – tsi easti niheamã ca cãnut
{ro: cărunţel}
{fr: un peu gris}
{en: little grey}
ex: adu-nj edlu-atsel cãnuticlu
§ cãnutsãscu (cã-nu-tsắs-cu) vb IV cãnutsãi (cã-nu-tsắĭ), cãnutsam (cã-nu-tsámŭ), cãnutsãtã (cã-nu-tsắ-tã), cãnutsãri/cãnutsãre (cã-nu-tsắ-ri) – nchiseashti s-nj-algheascã perlu (di la cap, barbã, mustatsã); ãnj si fatsi perlu albu; fac peri alghi; ncãnutsãscu, cãruntsedz, alghescu, mushcruescu, grivuescu; (fig: cãnutsãscu = aushescu)
{ro: cărunţi}
{fr: grisonner}
{en: grow grey}
ex: lj-cãnutsã (lj-alghi) perlu
§ cãnutsãt (cã-nu-tsắtŭ) adg cãnutsãtã (cã-nu-tsắ-tã), cãnutsãts (cã-nu-tsắtsĭ), cãnutsãti/cãnutsãte (cã-nu-tsắ-ti) – tsi-lj s-ari alghitã perlu; ncãnutsãt, cãruntsat, alghit, mushcruit, grivuit
{ro: cărunţit}
{fr: grisonné}
{en: grown grey}
§ cãnutsãri/cãn-utsãre (cã-nu-tsắ-ri) sf cãnutsãri (cã-nu-tsắrĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu a unui ãlj s-algheashti perlu; ncãnutsãri, cãruntsari, alghiri, mushcruiri, grivuiri
{ro: acţiunea de a cărunţi; cărunţire}
{fr: action de grisonner}
{en: action of growing grey}
§ ncãnutsãscu (ncã-nu-tsắs-cu) vb IV ncãnutsãi (ncã-nu-tsắĭ), ncãnutsam (ncã-nu-tsámŭ), ncãnutsãtã (ncã-nu-tsắ-tã), ncãnutsãri/ncãnutsãre (ncã-nu-tsắ-ri) – (unã cu cãnutsãscu)
coamã
coamã (cŭá-mã) coami/coame (cŭá-mi) – per lungu shi stufos tsi creashti pi grumadzlu icã schinãratlu a unor prãvdã (ca, bunãoarã, calu, ljundarlu, etc.); grivã, hioti
{ro: coamă}
{fr: crinière}
{en: mane}
ex: coama a calui
cunavi/cunave
cunavi/cunave (cu-ná-vi) sf cunãyi (cu-nắyi) – prici di pãduri, carnivorã (tsi mãcã carni), cu chealea murnã-grivã, tsi poati s-agiungã pãnã la giumitati di metru (fãrã coadã) lundzimi
{ro: dihor}
{fr: fouine, martre}
{en: marten}
ghigor
ghigor (ghi-górŭ) sn ghigoari/ghigoare (ghi-gŭá-ri) – unã soi di cheatrã albã-grivã, ljishoarã shi guvunoasã, mplinã di guvi njits, bunã trã fricarea-a lucrilor ascuri (a chealiljei tsi s-ari ngrushatã), trã mustu tra s-lu tsãnã dultsi, etc.
{ro: piatră ponce, pumice}
{fr: (pierre) ponce}
{en: pumice stone}
ex: cu ghigorlu astalj mustul tra s-armãnã dultsi
ghrivãnush
ghrivãnush (ghri-vã-núshĭŭ) adg ghrivãnushi/ghrivãnushe (ghri-vã-nú-shi), ghrivãnush (ghri-vã-núshĭ), ghrivãnushi/ghrivãnushe (ghri-vã-nú-shi) – unã cu grivãnush
T.Cunia Dictsiunar-a-Limbãljei-Armãneascã vedz: grivãnushgriv
griv (grívŭ) adg grivã (grí-vã), griyi (gríyĭ) shi grivi (grívĭ), grivi/grive (grí-vi) – hromã tsi nu easti ni lai ni albã ma s-aflã iuva namisa di eali; hromã tsi sh-u-adutsi cu-atsea a cinushiljei; psar, siv, sumolcu, murgu, amurgu, bagav, gãbur
{ro: sur}
{fr: gris}
{en: gray, grey}
ex: nã bisearicã cu calj griyi (angucitoari: gura sh-dintsãlj); aveam un cal griv (cal siv, murgul)
§ grivuescu (gri-vu-ĭés-cu) vb IV grivuii (gri-vu-íĭ), grivueam (gri-vu-ĭámŭ), gri-vuitã (gri-vu-í-tã), grivuiri/grivuire (gri-vu-í-ri) – nchiseashti s-nj-algheascã perlu; fac peri alghi; cãnutsãscu, ncãnutsãscu, alghescu, mushcruescu (fig: grivuescu = aushescu)
{ro: încărunţi}
{fr: devenir gris, grisonner}
{en: go (grow) gray}
ex: eara io, di jali sh-dor, s-grivuescu (s-nj-algheascã perlji) ca nior
§ grivuit (gri-vu-ítŭ) adg grivuitã (gri-vu-í-tã), grivuits (gri-vu-ítsĭ), grivuiti/grivuite (gri-vu-í-ti) – tsi lj-ari alghitã perlji; cãnutsãt, ncãnutsãt, alghit, mushcruit
{ro: încărunţit}
{fr: devenu gris, grisonné}
{en: gone (grown) gray}
ex: barbã njicã, grivuitã (alghitã)
§ grivui-ri/grivuire (gri-vu-í-ri) sf grivuiri (gri-vu-írĭ) – atsea tsi s-fatsi cãndu lji s-algheashti perlu-a omlui; cãnutsãri, ncãnutsãri, alghiri, mushcruiri
{ro: acţiunea de a încărunţi; încărunţire}
{fr: action de devenir gris, de grisonner; grisonnement}
{en: action of going (growing) gray}
§ siv (sívŭ) adg sivã (sí-vã), siyi (síyĭ), sivi/sive (sí-vi) – (unã cu griv)
ex: ncãlicai calu siv (griv)
§ grivãnush (gri-vã-núshĭŭ) adg grivãnushi/grivãnushe (gri-vã-nú-shi), grivã-nush (gri-vã-núshĭ), grivãnushi/grivãnushe (gri-vã-nú-shi) – hromã tsi da ca pri griv; psãric
hioti/hiote
hioti/hiote (hĭó-ti) sf hiots (hĭótsĭ) – per lungu shi stufos tsi creashti pi grumadzlu icã schinãratlu a unor prãvdã (ca, bunãoarã, calu, ljundarlu, etc.); coamã, grivã
{ro: coamă}
{fr: crinière}
{en: mane}
jali/jale
jali/jale (jĭá-li) sf jeljuri (jĭé-ljĭurĭ) – starea tu cari s-aflã cariva a curi ãlj muri (nu di multu chiro) un om di soi i di-aproapea; starea di mãrinari tsi u-ari un cãndu pati tsiva; dor greu, mãrinari, cripari, caimo, mãrazi, nvirinari, nvirari, amãrami, stinuhurii, sicleti, cãnjinã; lipi, lut; mirachi, dor, njilã;
(expr: hiu di jali; portu jali = nj-muri cariva di soi, di-aproapea)
{ro: doliu; tristeţe; dorinţă, milă}
{fr: deuil; désolation, chagrin, tristesse; désir, compassion}
{en: mourning; sadness, gloom; desire, compassion}
ex: jali mari ti-acatsã di zghilirea-a lor; poartã jali dupã tatã-su; jalea (criparea) a cãnjlor, jalea (caimolu) a armãnjlor; cãntitsi di jali (caimo); mash eu nu dorm di jali (mãrazi, nvirinari) sh-dor; noi him di jali (di lipi, di lut, cã nã muri un di soi); u tsãnu jalea Griva; disi ts-ai trã banã jali (mirachi, dor di banã); trã jeljuri (trã lipi); muntsãlj cu jali s-acupirirã; portu lãi cã hiu di jali
(expr: nj-muri cariva di soi); tsi arãuri shi greali jeljuri (cripãri)
§ jilescu (ji-lés-cu) (mi) vb IV jilii (ji-líĭ), jileam (ji-leámŭ), jilitã (ji-lí-tã), jiliri/jilire (ji-lí-ri) – plãngu un mortu shi dzãc (cu zghicuri shi shcljimurãri) zboarã tsi aduc aminti di bana-a mortului sh-di-atselj tsi-alãsã dupã el; hiu tu jali; aduchescu unã dureari sufliteascã (cu dor greu tu inimã, mãrazi, cãnjinã, amãreatsã, etc.); nj-si fatsi njilã di cariva; nj-easti njilã; am mirachi, miryiuluxescu, mirulyisescu, arãdãsescu, arãdãpsescu, arãbdãsescu, arãvdãsescu, butsescu, zghilescu, plãngu, cãntu; mãrinedz, cãnjisescu, amãrãscu; njiluescu
{ro: jeli, întrista, tângui, milui, boci}
{fr: s’affliger; plaindre; compâtir, s’apitoyer; regretter, pleurer quelqu’un, (se) lamenter, être en deuil}
{en: grieve; pity, regret, lament, wail, be in mourning}
ex: puljlji bat shi si jilescu (amãrãscu); s-nu n-alash tra s-nã jilim (mãrinãm, plãndzem); multu si jili (avu mari caimo); jilea-ti, picurari; parcã jilescu (plãngu, miryiuluxescu) vãr gioni; jilescu (hiu di jali cã muri) frati-nju; trei anj di dzãli va ti jilescu (va ti plãngu, va hiu tu jali); jili cãt jili amirãlu (tsãnu cãt tsãnu jali, lipi)
§ jilit (ji-lítŭ) adg jilitã (ji-lí-tã), jilits (ji-lítsĭ), jiliti/jilite (ji-lí-ti) – tsi easti di jali; tsi aducheshti mari caimo tu suflit; mãrinat, cãnjisit, amãrãt; miryiuluxit, mirulyisit, arãdãsit, arãdãpsit, arãbdãsit, arãvdãsit, butsit, zghilit, plãmtu, njiluit
ljar
ljar (ljĭárŭ) adg ljarã (ljĭá-rã), ljari (ljĭárĭ), ljari/ljare (ljĭá-ri) – unã hromã tsi nu easti curatã ma unã amisticãturã di alti hromi (tsi da ca pi grivã-galbinã-arusã-ghesã-cafei); pestru, sharcu, sharen, shargav; (fig: ljar = pravdã (oai, caprã, cal, cãni, etc.) tsi ari unã cheali tsi da ca pi ljar)
{ro: pestriţ}
{fr: bigarré; nom donné à un animal (brebis, chèvre, cheval, chien) bigarré}
{en: motley, variegated; name given to a motley sheep (goat, horse, dog, etc.)}
ex: ljarlu, alt cãni bitãrnu; muldzi-nj ljarili (oili i cãprili ljari); vindui vaca-atsea ljarã; njel ljar
§ ljarã (ljĭá-rã) sf ljari/ljare (ljĭá-ri) – tãmbari di cãprinã (cu hroma ljarã)
{ro: manta bălţată}
{fr: manteau (de laine de chèvre)}
{en: coat (of goat wool)}
Muci/Muce
Muci/Muce (Mú-ci) – numã tsi s-da a unei mulari (feaminã) cu chealea grivã ncljisã; Moaci
{ro: nume dat unei catâre}
{fr: nom donné à une mule femelle}
{en: name given to a female mule}
§ Moaci/Moace (Mŭá-ci) – (unã cu Muci)